Γενετική

Από τότε που ανακαλύφθηκε το πρώτο «γονίδιο του αλκοολισμού», το επονομαζόμενο DRD2, το 1990, οι ερευνητές ψάχνουν για αλληλουχίες τού DNA οι οποίες μπορεί να προδιαθέτουν ένα άτομο στα προβλήματα που σχετίζονται με την κατανάλωση οινοπνευματωδών. Ο ρόλος, όμως, του DRD2 στον αλκοολισμό παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενος, και, παρά τις πολλές προσπάθειες, δεν έχουν έλθει ακόμα στο φως καλύτεροι υποψήφιοι.

Πολλοί ερευνητές ακολουθούν τώρα διαφορετική τακτική. Αντί να ψάχνουν σε οικογένειες και πληθυσμούς αλκοολικών ατόμων για γονίδια που μπορεί να σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εξάρτησης, προσπαθούν να κατανοήσουν τις επιδράσεις του αλκοόλ και γιατί αυτές διαφέρουν μεταξύ των ατόμων. Σε μια πληθώρα ερευνών, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τρωκτικά, φρουτόμυγες, ψάρια-ζέβρες και νηματώδεις για να μελετήσουν χαρακτηριστικά όπως η ευαισθησία στη μέθη (αλκοολική τοξίνωση) και η σοβαρότητα των στερητικών συμπτωμάτων. Ερευνώντας την αλληλεπίδραση του αλκοόλ με τα γονίδια και τα συνδεόμενα βιολογικά μονοπάτια, ελπίζουν να βρουν το νήμα των εθιστικών ιδιοτήτων του αλκοόλ.

Τέτοιες μελέτες αρχίζουν να αποφέρουν ενδιαφέροντα αποτελέσματα, συμπεριλαμβανομένης μιας πρόσφατης αναφοράς σε ένα γονίδιο που ορισμένοι πιστεύουν ότι θα μπορούσε να επηρεάζει σημαντικά την εξάρτηση. Τον περασμένο Δεκέμβριο, ο νευροβιολόγος Steven McIntire του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο, ο οποίος πειραματίζεται με το σκώληκα Caenorhabditis elegans στην Κλινική Ernest Gallo και στο Ερευνητικό Κέντρο τού Έμεριβιλ της Καλιφόρνιας, περιέγραψε ένα γονίδιο το οποίο φαινόταν να εξηγεί για πρώτη φορά το μηχανισμό της μέθης.

Η ομάδα του εξέτασε μεταλλαγμένους σκώληκες ανθεκτικούς στις επιδράσεις του αλκοόλ στη συμπεριφορά. Όλοι οι σκώληκες εμφάνιζαν αλλαγές σε ένα γονίδιο που ονομάζεται slo-1 και το οποίο φυσιολογικά κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που λέγεται δίαυλος ΒΚ και εντοπίζεται στα νευρικά, τα μυϊκά και τα αδενικά κύτταρα. Η πρωτεΐνη αυτή ελέγχει τη ροή των ιόντων καλίου. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι η αιθυλική αλκοόλη υποχρεώνει το δίαυλο να ανοίγει με μεγαλύτερη συχνότητα, επιτρέποντας έτσι σε περισσότερα ιόντα να βγαίνουν από το κύτταρο και συνεπώς να επιβραδύνεται η δραστηριότητα του νευρώνα. Σε καλλιέργειες κυττάρων ανθρώπων και ποντικών, η αλκοόλη ενεργοποιεί το δίαυλο ΒΚ με τον ίδιο τρόπο, γεγονός που οδήγησε τον McIntire να πιστέψει ότι η ομάδα του είχε αποκαλύψει πώς η αλκοόλη μειώνει τον σωματικό και ψυχικό έλεγχο στα διάφορα είδη.

«Το slo-1 ίσως καθορίζει την ευαισθησία στην αιθυλική αλκοόλη και πιθανόν να παρέχει ένα μηχανισμό για τη μέθη» λέει ο McIntire. Η επίδραση του γονιδίου στην απόκριση στην αλκοόλη ενδέχεται να το καθιστά σημαντικό παράγοντα στην εξάρτηση των ατόμων, προσθέτει, τονίζοντας τις έρευνες του ψυχιάτρου Marc Schuckit, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, ο οποίος επί 20 χρόνια περίπου παρακολουθεί 453 αποφοίτους του πανεπιστημίου που είναι παιδιά αλκοολικών. Στην ομάδα τού Schuckit, η χαμηλή ευαισθησία στις επιδράσεις του αλκοόλ στην ηλικία των 20 ετών συσχετίστηκε με τέσσερεις φορές υψηλότερο κίνδυνο αλκοολισμού στις μεγάλες ηλικίες. Ο γενετιστής Ray White, διευθυντής του Κέντρου Gallo, έχει ήδη αρχίσει τον προσδιορισμό της αλληλουχίας των γονιδίων εκατοντάδων πρώην φοιτητών τού Schuckit, έτσι ώστε να εξετάσει το ρόλο τού slo-1 σε αυτό τον πληθυσμό.

Ο David Goldman, προϊστάμενος του εργαστηρίου νευρογενετικής στο Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Αλκοόλ και Αλκοολισμού (NIAAA) στις ΗΠΑ, εκθειάζει την αποτελεσματικότητα ενός απλού συστήματος όπως ο C. elegans στην ενδελεχή εξέταση του γονιδιώματος. Το εργαστήριό του ερευνά, σε μεγάλη κλίμακα, για γονίδια που καθορίζουν την επιρρέπεια ενός ατόμου στην κατανάλωση αλκοόλ ανάμεσα σε γηγενείς αμερικανικές οικογένειες με υψηλά και χαμηλά επίπεδα αλκοολισμού ―μια φιλόπονη προσέγγιση. Η δουλειά τού McIntire «είναι ένα αποφασιστικό πείραμα διότι δημιουργεί άμεσα ελέγξιμες υποθέσεις» εξηγεί ο Goldman.

Ορισμένοι ερευνητές, όμως, διερωτώνται μήπως η ομάδα του Κέντρου Gallo περιμένει πάρα πολλά από το slo-1. Ο David W. Crabb, διευθυντής του Κέντρου Έρευνας του Αλκοόλ στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, συγκρίνει το γονίδιο αυτό με ένα άλλο υποψήφιο, το cheap date, το οποίο κάνει τις φρουτόμυγες να μεθούν πιο εύκολα. Η ανακάλυψή του, το 1998, «δεν έχει ανοίξει νέους ορίζοντες» σημειώνει ο Crabb.

Ο Evan Balaban, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο McGill ο οποίος μελετά έμφυτες συμπεριφορικές διαφορές στα ζώα, τάσσεται κατά της χρήσης φυσιολογικών μηχανισμών για την αντικατάσταση ενός πολυσύνθετου συνδρόμου. «Κοινωνικά, αναπτυξιακά και προσωπικά στοιχεία συντείνουν στην ανάγκη μας να καταναλώνουμε μια ουσία, και καθορίζουν αν το αλκοόλ θα είναι η ουσία της επιλογής μας» αναφέρει. Μια προοπτική έρευνα που ακολούθησε αυτή του Schuckit και έλαβε υπόψη κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες βρήκε ότι η χαμηλή ευαισθησία στο αλκοόλ σε συνδυασμό με το οικογενειακό ιστορικό ευθύνεται μόλις για το 22% της κατάχρησης αλκοόλ ή της εξάρτησης στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Ο Balaban λέει ότι ο μηχανισμός της αλκοολικής τοξίνωσης πρέπει να μας ενδιαφέρει αυτός καθ’ εαυτόν. «Δεν έχει σημασία αν εμφανίζεται σε άτομα που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή όχι» λέει. «Αν κάποιος πρόκειται να πάρει το αυτοκίνητο και να οδηγήσει, ε, τότε πρέπει να κατανοήσουμε πώς εγκαθίσταται η μέθη ώστε να μπορέσουμε να αναπτύξουμε έναν φαρμακολογικό παράγοντα που θα περιορίσει τα ατυχήματα.»

Επιστημονικά Νέα - Ιούλιος, 2004