Διάστημα

Έπειτα από ταξίδι 1,5 εκατομμυρίου χιλιομέτρων για να περισυλλέξει δείγματα ηλιακού ανέμου, η πρώτη αυτοματοποιημένη δειγματοληπτική αποστολή μετ’ επιστροφής της NASA, ονόματι Genesis, ολοκληρώθηκε με τη συντριβή της κάψουλας στην έρημο της Γιούτα στις 9 Σεπτεμβρίου. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακριβώς γιατί το αλεξίπτωτο δεν άνοιξε, δήλωσαν όμως πεπεισμένοι ότι ακόμα κι έτσι θα καταφέρουν να φέρουν εις πέρας τους κύριους στόχους της αποστολής, παρά την καταστροφή που υπέστη η κάψουλα. Ωστόσο, τα όποια συμπεράσματα εξαχθούν από την εν λόγω αποστολή ίσως είναι αμφιλεγόμενα, διότι απλά δεν αποκλείεται η πιθανότητα της μόλυνσης.

Εκτιμάται ότι το Genesis μετέφερε σωματίδια του ηλιακού ανέμου συνολικού βάρους περίπου 20 μικρογραμμαρίων (10-6 του γραμμαρίου), τα οποία περισυνέλεξε από το Διάστημα σε μια περίοδο 3 ετών. Τα σωματίδια αυτά προέρχονταν από την ορατή επιφάνεια του Ήλιου, τη φωτόσφαιρα, το 99% της οποίας αποτελείται από το πρωταρχικό υλικό του αρχέγονου νεφελώματος το οποίο συμπυκνούμενο σχημάτισε τον Ήλιο και τους πλανήτες. Γι’ αυτό και η ανάλυση των εν λόγω δειγμάτων θα παρείχε τη βάση σύγκρισης και ελέγχου των πληροφοριών που αφορούν τους δομικούς λίθους του ηλιακού μας συστήματος.

Σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο ανάκτησης, ένα ελικόπτερο καλούνταν να «αρπάξει» το αλεξίπτωτο του Genesis στον αέρα καθώς η κάψουλα θα έπεφτε. Αφότου διασφαλιζόταν η ακεραιότητά της, η κάψουλα στη συνέχεια θα τοποθετούνταν σε ένα ειδικά κατασκευασμένο εμπορευματοκιβώτιο και θα αποστελλόταν σε μια απολυμασμένη αίθουσα στο Διαστημικό Κέντρο Johnson της NASA, στο Χιούστον.

Επειδή όμως το αλεξίπτωτο δεν κατάφερε να ανοίξει, το Genesis «έσκασε» πάνω στην έρημο με ταχύτητα 311 χιλιομέτρων ανά ώρα, και το μισό σχεδόν θάφτηκε μέσα της. Με την πρόσκρουση, άμμος, σκόνη και άλλοι ρύποι εισήλθαν στην κάψουλα. Οι μηχανικοί την ξέθαψαν προσεκτικά και τη μετέφεραν στην κοντινή βάση δοκιμών του αμερικανικού στρατού στο Ντάγκουεϊ της της Γιούτα, όπου η αρχική εξέτασή της με τη χρήση κατόπτρων αποκάλυψε μια τρύπα διαμέτρου 7,6 εκατοστών στη συσκευή όπου φυλάσσονταν τα δείγματα. Από την προσεκτική διερεύνηση του εσωτερικού της, όμως, προέκυψαν και άλλα κακά μαντάτα. Πολλά από τα εξαγωνικά δισκία, στα οποία περισυνελέγονταν τα σωματίδια του ηλιακού ανέμου, είχαν σπάσει. (Το Genesis μετέφερε συνολικά 270 δειγματοληπτικά δισκία, το καθένα πλευράς 10 εκατοστών, ανεπτυγμένα σε 5 συστοιχίες περισυλλογής.) Αλλά το γεγονός ότι βρέθηκαν σπασμένα καθιστά ακόμα πιθανότερη την άμεση μόλυνσή τους.

Ο Roger Wiens, ελεγκτής πρώτης βαθμίδας και επί κεφαλής του προγράμματος Genesis, σημειώνει ότι «αυτού του είδους η μόλυνση μπορεί να αλλοιώσει συντριπτικά την πληροφορία που περιέχεται στο δείγμα του ηλιακού ανέμου. Φυσικά, θα προβούμε σε καθαρισμό του δείγματος με νερό εξαιρετικής καθαρότητας». Ο Wiens εξηγεί ότι τα σωματίδια σφηνώνονται μέσα στα δισκία μέχρι βάθος 50 νανομέτρων περίπου, και ότι η διείσδυση σε τέτοιο βάθος ίσως προσφέρει μια απόσταση ασφαλείας έναντι μικρών ποσοτήτων επιφανειακής μόλυνσης. Ο Bruce Barraclough, ένας από τους κύριους ελεγκτές της αποστολής Genesis, εξακολουθεί να είναι αισιόδοξος. «Είμαι σίγουρος ότι θα καταφέρουμε να ανακτήσουμε από τα δείγματα ένα μέρος, ίσως το μεγαλύτερο, των επιστημονικών δεδομένων».

Ο Gilbert V. Levin, αστροβιολόγος, πρώην συνεργάτης τής NASA σε δύο αποστολές στον Αρη, θεωρεί ότι η ομάδα τού Genesis κάνει λάθος. «Θεωρώ απίθανο οι πληροφορίες που θα ανακτηθούν από τα εν λόγω δείγματα να μην είναι αμφιλεγόμενες» επισημαίνει ο Levin, τώρα γενικός διευθυντής τής Spherix, μιας εταιρείας βιοτεχνολογίας στο Μπέλτσβιλ του Mέριλαντ. Και επικαλείται ως παράδειγμα την περίπτωση του αρειανού μετεωρίτη ALH 84001. Το 1997, ορισμένοι επιστήμονες συμπέραναν ότι στο εσωτερικό του υπήρχαν απολιθωμένες μορφές ασυνήθιστων βακτηρίων. Ωστόσο, άλλοι ερευνητές απέδωσαν τις μορφές αυτές σε γήινη μόλυνση. Αυτή η «αρειανή» διαμάχη «προαναγγέλλει αδιαμφισβήτητα τι πρόκειται να επακολουθήσει και στην περίπτωση του Genesis» δηλώνει ο Levin.

Εν τω μεταξύ, ο προσδιορισμός της αιτίας που οδήγησε στη συντριβή θα πάρει αρκετούς μήνες, ενώ δεν είναι σαφές πώς το εν λόγω συμβάν θα επηρεάσει τις μελλοντικές δειγματοληπτικές αποστολές μετ’ επιστροφής. Ίσως αποδεικνυόταν χρήσιμη μια προσεκτική εξέταση του διαστημικού σκάφους Stardust της NASA, το οποίο μεταφέρει πολύτιμα δείγματα από τον κομήτη Wild 2. Το σκάφος θα προσγειωθεί στις 15 Ιανουαρίου 2006. Μολονότι δεν προβλέπεται ανάκτησή του στον αέρα ―το Stardust αντέχει τις κρούσεις περισσότερο απ’ ό,τι το Genesis―, η ακεραιότητα της κάψουλας θα βασίζεται και πάλι σε ένα αλεξίπτωτο. Σύμφωνα με τον Donald Brownlee, κύριο ελεγκτή τού Stardust, η κάψουλα φέρει πυροτεχνική γόμωση για την απελευθέρωση του αλεξιπτώτου παρόμοια με εκείνη που δεν κατάφερε να πυροδοτηθεί στην περίπτωση του Genesis. «Ένα στοιχείο που εξετάζει η ομάδα τού Genesis είναι οι θερμοκρασιακές ενδείξεις από την περιοχή της μπαταρίας του διαστημικού σκάφους κατά την περισυλλογή των δειγμάτων» δηλώνει ο Brownlee. Ίσως οι μπαταρίες «ψήθηκαν» από τον Ήλιο, και γι’ αυτό δυσλειτούργησαν. Ώς τώρα, η ομάδα του Stardust δεν έχει εντοπίσει θερμοκρασιακές ανωμαλίες στις μπαταρίες του σκάφους. Παρ’ όλα αυτά, η ανησυχία θα εξακολουθήσει να είναι έντονη, μέχρις ότου η εξεταστική επιτροπή τού Genesis ανακαλύψει τι ακριβώς πήγε στραβά.

Επιστημονικά Νέα - Δεκέμβριος, 2004