Παλαιοανθρωπολογία

Μια ανασκαφή στο νησί Φλόρες της κεντρικής Ινδονησίας αποκάλυψε ένα νέο είδος ανθρώπου, που έζησε σχετικά πρόσφατα ―πριν από 18.000 χρόνια― και είχε ύψος μόλις 1 μέτρο, όσο περίπου και ο σχετικά πρωτόγονος ανθρωπίδης που ονομάζεται αυστραλοπίθηκος (Australopithecus), πολύ λιγότερο όμως από τους σύγχρονους πυγμαίους των οποίων το ύψος κυμαίνεται ανάμεσα στα 1,3 και 1,4 μέτρα. Πρόκειται, σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους, για την πιο συναρπαστική ανακάλυψη των τελευταίων πενήντα ετών και υπόσχεται ότι θα αλλάξει τη συμβατική μας εικόνα για την ανθρώπινη εξέλιξη.

To εν λόγω νέο είδος ονομάστηκε Homo floresiensis, ενώ το συγκεκριμένο ανθρωποειδές εύρημα, που είναι θήλυ, οι επιστήμονες το βάφτισαν Ebu. Το νέο είδος φέρει χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε διαφορετικές περιόδους της ανθρώπινης εξέλιξης. Το πρόσωπο της Εbu προεξέχει προς τα εμπρός, ενώ τα δόντια της είναι μεγαλύτερα από τα δικά μας, συνεπώς έχει και μεγαλύτερο στόμα. Μάλιστα, από τη φθορά τους αλλά και από την έκφυση των γομφίων της συνάγεται ότι ήταν πάνω από 20 ετών. Γενικά χαρακτηρίζεται από αναλογίες ενήλικου σώματος και εγκεφάλου παρεμφερείς με εκείνες των αυστραλοπιθήκων, όπως η Λούσυ. Ωστόσο, οι αυστραλοπίθηκοι ήταν πολύ αρχαιότεροι, αφού έζησαν στην Αφρική 1,4 με 4,5 εκατομμύρια χρόνια πριν. Μέχρι τώρα, όμως, εκτός από την Ebu, έχουν βρεθεί θραύσματα οστών από ακόμα 6 τουλάχιστον σκελετούς τού H. floresiensis, όλοι πολύ νεότεροι από τους αυστραλοπιθήκους. Το νεότερο εύρημα έχει ηλικία 13.000 ετών ―πράγμα που σημαίνει ότι το νεοανακαλυφθέν είδος συνέχισε να ζει πολύ μετά την εξαφάνιση του ανθρώπου τού Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis) από την Ευρώπη και τη δυτική Ασία, η οποία συνέβη πριν από περίπου 28.000 χρόνια― ενώ τα αρχαιότερα 74.000 και 95.000 ετών, αντίστοιχα.

Παρά τη μεγάλη χρονική διαφορά, ο σωματότυπος της Ebu μοιάζει με αυτόν των αυστραλοπιθήκων περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Οι βραχίονές της είναι τόσο μακριοί που τα χέρια της φθάνουν ώς τα γόνατα. Τα πόδια της είναι κοντά, ενώ η λεκάνη της μικρή. Η δε διάταξη του μηριαίου οστού σε συνδυασμό με την πύελο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Ebu στεκόταν όρθια, αλλά ο τρόπος βάδισής της έμοιαζε με αυτό των αρχαιότερων προγόνων του ανθρώπου που έζησαν στην Αφρική πριν από 4,5 εκατομμύρια χρόνια.

Ωστόσο, άλλα χαρακτηριστικά τής Ebu ―συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με τη μάσηση, τη βάδιση και το σχήμα του κρανίου― την ευθυγραμμίζουν με το δικό μας γένος, τον Homo. Τα υπερκόγχια τόξα της προεξέχουν, γεγονός που αποτελεί τυπικό χαρακτηριστικό τού Homo erectus, ο οποίος έζησε 1,8 εκατομμύρια με 200.000 χρόνια πριν. Αλλά και τα χέρια της την κατατάσσουν πλησιέστερα στον σημερινό άνθρωπο παρά στους αυστραλοπιθήκους, όπως φανερώνει ένας καρπός και μία άκρα χείρα που βρέθηκαν στο χώρο των ανασκαφών. Ήταν δε εξαιρετικά μικροκαμωμένα, ενώ από τα υπάρχοντα στοιχεία δεν συνάγεται ότι ο H. floresiensis ζούσε στα δέντρα. Ο Peter Brown, του Πανεπιστημίου της Νέας Αγγλίας στο Αρμιντέιλ της Αυστραλίας, και οι συνάδελφοί του υποστηρίζουν ότι ο H. floresiensis ήταν απόγονος του H. erectus. Το μικρό του ανάστημα μπορεί να συνιστούσε εξελικτικό πλεονέκτημα, επειδή το απομονωμένο νησί παρείχε τροφή μειωμένης θερμιδικής αξίας, ενώ απουσίαζαν και οι αντίπαλοι μεγαλόσωμοι θηρευτές.

Αυτό όμως που εξέπληξε περισσότερο τους επιστήμονες ήταν το μέγεθος του κρανίου τής Εbu, αφού είναι μικρότερο ακόμα και από αυτό των πρώτων ανθρωπιδών που εξεδήλωσαν δίποδη βάδιση. Έχει όγκο μόλις 380 κυβικά εκατοστά, οπότε ο περιεχόμενος εγκέφαλος θα είχε μέγεθος πορτοκαλιού (σαν αυτόν ενός μικρού χιμπαντζή), θα ήταν δηλαδή πολύ μικρός συγκρινόμενος με τα 1.650 κυβικά εκατοστά που παρέχει το κρανίο τού Homo sapiens. Μάλιστα, μερικοί επιστήμονες επισημαίνουν το γεγονός ότι μέχρι πρότινος το κατώφλι χαρακτηρισμού του γένους Homo ήταν τα 500 κυβικά εκατοστά, ενώ τώρα, με την περίπτωση του Η. floresiensis, κατέβηκε στα 380. Ανεξάρτητα πάντως, γεννάται εύλογα το ερώτημα πώς ένας τόσο μικρός εγκέφαλος ήταν ικανός για πολύπλοκη νοητική λειτουργία που σχετίζεται, φέρ’ ειπείν, με την εφεύρεση εργαλείων. Από τα λίθινα ευρήματα και τα λείψανα ζώων που βρέθηκαν στο χώρο των ανασκαφών δίπλα στα πιο παλιά δείγματα του H. floresiensis και της ίδιας με αυτά χρονικής περιόδου ―μια περίοδος όπου ο H. sapiens δεν είχε ακόμα εποικίσει την περιοχή, κάτι που συνέβη 55.000 με 35.000 χρόνια πριν―, συνάγεται ότι ο H. floresiensis κατασκεύαζε εργαλεία. Στις ανασκαφές βρέθηκαν οστά και δόντια νεαρών μικροκαμωμένων στεγοδόντων, του προγόνου του σημερινού ελέφαντα, μαζί με λείψανα ψαριών και άλλων θηλαστικών, όπως νυχτερίδες και τρωκτικά. Μάλιστα, μερικά οστά ήταν απανθρακωμένα, γεγονός το οποίο σημαίνει ίσως ότι ο H. floresiensis κυνηγούσε τα θηράματά του και μετά τα έψηνε σε υπαίθριες φωτιές.

Όταν τελικά ο H. sapiens έφτασε στην ανατολική Ασία, πριν από περίπου 35.000 χρόνια, πιθανόν στη γειτονική Ιάβα να υπολείπονταν και κάποιοι πληθυσμοί τού H. erectus, εκτός του H. floresiensis, οπότε στην περιοχή αυτή ίσως να συνυπήρχαν τρία είδη ανθρώπου. Ο τρόπος όμως με τον οποίο αλληλεπιδρούσαν ―αν βεβαίως διασταυρώνονταν οι δρόμοι τους― παραμένει, προς το παρόν, άγνωστος.

Επιστημονικά Νέα - Ιανουάριος, 2005