Εξέλιξη

Σύμφωνα με μια βασική αρχή της βιογεωγραφίας, όσοι οργανισμοί διαχωρίζονται από τον προγονικό τους πληθυσμό ακολουθούν μόνοι τους τη δική τους εξελικτική πορεία. Η μετακίνηση των ηπείρων παρέχει έναν τέτοιο απομονωτικό μηχανισμό, με αντιπροσωπευτικό ―και ίσως πιο θεαματικό― παράδειγμα τη μοναδική χλωρίδα και πανίδα της Μαδαγασκάρης, η οποία αποσπάστηκε από το νότιο τμήμα της υπερηπείρου Γκοντβάνα πριν από περίπου 90 εκατομμύρια χρόνια. Αλλά και η ανύψωση ενός ορεινού όγκου ή η δημιουργία ενός ποταμού μπορούν επίσης να διαιρέσουν πληθυσμούς. Ωστόσο, μια νέα μελέτη επισημαίνει ότι δεν είναι απαραίτητο οι συγκεκριμένοι φραγμοί να είναι φυσικοί. Παλαιοντολόγοι έχουν φέρει στο φως απολιθώματα γιγάντιων αμφιβίων από τα οποία υποδηλώνεται ότι και το κλίμα μπορεί να απομονώνει αποτελεσματικά τους οργανισμούς, και ως εκ τούτου να ευνοεί τον ενδημισμό.

Σε μια πρόσφατη δημοσίευση στο Nature του παλαιοντολόγου Christian A. Sidor και των συνεργατών του από το Κολέγιο Οστεοπαθητικής Ιατρικής της Νέας Υόρκης, ανακοινώθηκε η ανακάλυψη δύο νέων ειδών αμφιβίων που έζησαν πριν από περίπου 250 εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή η οποία σήμερα αντιστοιχεί στον βόρειο Νίγηρα. Τα εν λόγω θηρία, που μοιάζουν με σαλαμάνδρες ― καλούνται Nigerpeton ricqlesi και Saharastega moradiensis―, προκαλούν έκπληξη όχι τόσο λόγω του εντυπωσιακού μεγέθους τους (έχουν διαστάσεις κροκοδείλου), όσο επειδή διαφέρουν από τα άλλα πλάσματα που ζούσαν τότε. Επί δεκαετίες πάντως, οι επιστήμονες που ανασκάπτουν απολιθώματα από αυτό το χρονικό διάστημα του Ανώτερου Περμίου έχουν επανειλημμένως συναντήσει τις ίδιες τετράποδες μορφές ασχέτως αν εργάζονταν σε νότιες τοποθεσίες, όπως η νότια Αφρική, ή σε βόρειες όπως η Ρωσία. Απ’ ό,τι φαίνεται, ο «κοσμοπολιτισμός» τούτος δείχνει ότι τα εν λόγω τετράποδα κατά την περίοδο εκείνη περιπλανιόνταν όπου τους «έκανε κέφι», αφού οι περισσότερες χερσαίες μάζες της Γης ήταν ενωμένες σε μια ακόμη μεγαλύτερη υπερήπειρο, την Παγγαία.

Με τη νέα αυτή ερευνητική εργασία, η όλη εικόνα γίνεται συνθετότερη. Ενώ οι προηγούμενες αποστολές είχαν εστιάσει σε τροπικά προς εύκρατα γεωγραφικά πλάτη του βόρειου και του νότιου ημισφαιρίου, η ομάδα τού Sidor επέλεξε μια περιοχή πιο κοντά στον παλαιοϊσημερινό. Από τα γεωλογικά δεδομένα και τις προσομοιώσεις κλίματος φαίνεται ότι κατά το Ανώτερο Πέρμιο ξεκίνησε μια καθολική κλιματική αλλαγή που μετέβαλε τον πλανήτη από παγκόσμια αποθήκη πάγου, όπως αποκαλείται ―στην οποία οι πολικοί παγετώνες εκτείνονταν μέχρι τη νότια Αφρική―, σε ένα παγκόσμιο θερμοκήπιο. Στην κεντρική Παγγαία, οι μέσες συνθήκες αντικαταστάθηκαν από υπέρξηρες. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, με τη μεταστροφή αυτή προέκυψαν εντυπωσιακά απομονωμένοι θύλακες από πρώην πανταχού παρόντα τετράποδα καθώς σχηματίστηκε έρημος γύρω τους.

Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το λόγο για τον οποίο τα Nigerpeton και Saharastega είναι πολύ πιο πρωτόγονα από άλλα αμφίβια του Ανώτερου Περμίου. Πράγματι, οι στενότεροι συγγενείς τους είχαν ζήσει στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη 40 με 90 εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα, οπότε τα Nigerpeton και Saharastega δεν είναι μάλλον παρά κατάλοιπα μιας ακτινωτής προσαρμογής τα οποία κατά το παρελθόν θεωρούνταν ότι είχαν εξαφανιστεί πολύ νωρίτερα. Επίσης, η απομόνωση μέσω αποξήρανσης θα μπορούσε να εξηγήσει και το γιατί πασιφανώς απουσιάζουν τα δικυνόδοντα― θηλαστικόμορφα ερπετά που κυριαρχούν σε συναθροίσεις απολιθωμάτων της ίδιας ηλικίας αλλά σε άλλες περιοχές― από την τοποθεσία που έδωσε τα δύο νέα αμφίβια.

«Η εργασία αυτή είναι εξαιρετική» σχολιάζει ο Robert R. Reisz, του Πανεπιστημίου του Τορόντο. Θεωρεί δε ότι το επόμενο βήμα θα είναι η προσπάθεια να εντοπιστούν στοιχεία για παράκτιες μεταναστεύσεις κατά τη διάρκεια του Ανώτερου Περμίου· βάσει αυτών ίσως να εξηγηθεί το πώς έτυχε να μοιάζουν τόσο πολύ οι συναθροίσεις στο βορρά και στο νότο, παρά την παρουσία μιας απέραντης ερήμου ανάμεσά τους.

Επιστημονικά Νέα - Ιούλιος, 2005