Πλανήτες

Σε ένα από τα λιγότερο καλαίσθητα επεισόδια της αρχικής σειράς τού Star Trek, μια ομάδα χίπηδων καταλαμβάνει το διαστημόπλοιο Enterprise με σκοπό να φτάσει σε έναν πλανήτη, ο οποίος μοιάζει με τον Παράδεισο, αλλά αποδεικνύεται ότι πρόκειται για ένα μακάβριο Καθαρτήριο γεμάτο οξέα. Τα τελευταία δύο χρόνια μια παρόμοια αλληγορία εκτυλίχθηκε όσον αφορά το πεδίο έρευνας του Αρη. Ενδείξεις συνθηκών όμοιων με εκείνες της αρχέγονης Γης αποτέλεσαν τη βασική αιτία που ο Αρης προσείλκυσε την προσοχή των ερευνητών, οι οποίοι και βρήκαν τελικά σαφή κατάλοιπα φλοισβιζουσών θαλασσών και γαλήνιων ουρανών: συγκεκριμένα, ανακάλυψαν αποθέσεις θειικών αλάτων. Για να σχηματίστηκαν όμως τα άλατα αυτά, οι αρχαίες θάλασσες θα πρέπει να ήταν υπερβολικά όξινες, σε σημείο, μάλιστα, που με απλή επαφή να καίνε το δέρμα.

Ωστόσο, από μια άλλη ομάδα ορυκτών ―τις αργίλους―, η οποία χαρτογραφήθηκε πλήρως μόλις πρόσφατα, προκύπτει μια διαφορετική ιστορία. Έτσι, ακόμη νωρίτερα από την εποχή των θειικών αλάτων, ο Αρης διαποτιζόταν από νερό αρκετά ασφαλές για να βουτήξει κανείς μέσα το χέρι του. «Οι άργιλοι υποδηλώνουν ότι έχει λάβει χώρα εξαλλοίωση, παρουσία μεγάλων ποσοτήτων νερού», δηλώνει ο François Poulet, του Πανεπιστημίου Paris-Sud, μέλος της ομάδας που έκανε την ανακάλυψη. Επομένως, «τα θειικά άλατα υποδηλώνουν ένα δεύτερο στάδιο στην εξέλιξη του κλίματος του Αρη».

Οι αποστολές Viking στα μέσα της δεκαετίας τού 1970, καθώς και μεταγενέστερες τηλεσκοπικές παρατηρήσεις από εδάφους, είχαν εντοπίσει ίχνη αργίλου, τα δεδομένα όμως ήταν αμφιλεγόμενα, ενώ οι έρευνες με τα φασματόμετρα μέσου υπερύθρου των δορυφόρων τής NASA Mars Global Surveyor και Mars Odyssey, γύρω από τον κόκκινο πλανήτη, απέβησαν άκαρπες. Το φασματόμετρο OMEGA του τροχιακού σκάφους Mars Express της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) ξεπέρασε τους προκατόχους του, καλύπτοντας μήκη κύματος στο εγγύς υπέρυθρο και προσφέροντας 10 φορές μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα από προηγούμενα όργανα. Ανίχνευσε αργίλους (ο ειδικός επιστημονικός όρος είναι φυλλοπυριτικά ορυκτά) για πρώτη φορά πέρυσι, όμως τα δεδομένα ήταν ανομοιόμορφα και αφορούσαν συγκεκριμένες θέσεις, ώστε κάποιοι επιστήμονες αναρωτήθηκαν μήπως οι άργιλοι συνιστούν απλώς επιφανειακά στρώματα, αποτέλεσμα μιας μάλλον σταδιακής αποσάθρωσης παρά πλήρους διαπότισης.

Σε μία συνάντηση της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας (AAS) τον περασμένο Σεπτέμβριο [2005], ο Poulet περιέγραψε πώς εμφανίζονται σήμερα οι άργιλοι σε πολυάριθμες μικρές και ευρέως διεσπαρμένες επιφανειακές διαστρωματώσεις, καθώς και σε κορήματα κρατήρων και στρώματα πετρωμάτων ―απόδειξη σημαντικών αποθέσεων. Το έδαφος φαίνεται να είναι το αρχαιότερο στον πλανήτη, θέτοντας έτσι σε αμφισβήτηση τις θεωρίες περί σταδιακής διεργασίας. «Οι άργιλοι εντοπίζονται στις παλιότερες και περισσότερο εκτεθειμένες σε προσκρούσεις μετεωριτών επιφανειακές εμφανίσεις», λέει ο γεωλόγος Ray Arvidson, του Πανεπιστημίου Washington στο Σεντ Λούις. Οι συγκεκριμένες περιοχές στερούνται θειικών αλάτων, ενώ εκπροσωπούνται σε αυτές σχεδόν όλες οι χημικές ποικιλίες αργίλων, κυρίως δε σμεκτίτες, οι οποίοι στη Γη σχηματίζονται σε ουδέτερο έως αλκαλικό νερό. Εκτός από τις αρχαίες αποθέσεις, το OMEGA διέκρινε και λεπτές επικαλύψεις μιας σκουρόχρωμης αργίλου άγνωστης προέλευσης.

Ομολογουμένως τα φάσματα που μετρούνται από τροχιάς ίσως δύσκολα ερμηνευτούν, ενώ η ύπαρξη αργίλων θα πρέπει να επιβεβαιωθεί και στο έδαφος από οχήματα-ρομπότ («περιηγητές»). Ο ορυκτολόγος Richard Morris, του Διαστημικού Κέντρου Johnson τής NASA, δηλώνει: «Κάτι τόσο σημαντικό όσο η ανακάλυψη φυλλοπυριτικών ορυκτών θα προτιμούσα να συνάγεται από δύο διαφορετικά ευρήματα» ―από δύο ανεξάρτητα σύνολα αποδεικτικών στοιχείων. Η Diana Blaney του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης (JPL), μέλος της ομάδας Εξερευνητικών Περιηγητών του Αρη (MER), ανακοίνωσε, στη συνάντηση του Σεπτεμβρίου, ότι ένας βράχος που βρέθηκε από το τηλεκατευθυνόμενο όχημα-ρομπότ Spirit και βαφτίστηκε Independence είναι αργιλώδης, προκαλώντας έτσι πονοκέφαλο στους επιστήμονες. Τον Μάρτιο αναμένεται να φτάσει ο Mars Reconnaissance Orbiter τής NASA, μεταφέροντας ένα φασματόμετρο που καλύπτει την ίδια περιοχή μηκών κύματος με το OMEGA, αλλά και με 10 φορές μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα ―και, το σημαντικότερο, από διαφορετική οπτική γωνία. Ο συνδυασμός των δεδομένων από τα δύο αυτά όργανα θα βοηθήσει να απομονωθούν οι αποπροσανατολιστικές επιδράσεις της ατμοσφαιρικής σκόνης.

Ένα άλλο ερώτημα είναι μήπως μια υποτιθέμενη καινοφανής χημεία, άγνωστη στη Γη αλλά διαδεδομένη στον Αρη, ενδεχομένως παραπλανά τους γεωλόγους. Η NASA σχεδιάζει να αποστείλει ένα διαστημικό σκάφος το 2007 με σκοπό την πραγματοποίηση πειραμάτων στο αρειανό έδαφος. Το σκάφος Phoenix, στο οποίο δόθηκε το όνομα αυτό καθότι πρόκειται ουσιαστικά για ένα αντίγραφο του κακότυχου Mars Polar Lander τού 1999, θα μεταφέρει 4 μικρά φιαλίδια νερό με σκοπό να βρέξει το έδαφος και να μετρήσει το pH και τη σύστασή του.

Αν οι ερευνητές επιβεβαιώσουν την ύπαρξη αργίλων, τότε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της έρευνας του Αρη θα περιπλεχτεί ακόμη περισσότερο ―συγκεκριμένα, η απουσία ανθρακικών αλάτων. «Εάν έχεις ένα αλκαλικό διάλυμα, τότε θα πρέπει να εντοπίζεις και ανθρακικά άλατα· οπότε, στην προκειμένη περίπτωση, πού βρίσκονται τα ανθρακικά άλατα;» διερωτάται ο Poulet. «Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει πρόβλημα». Ενδεχομένως να χρειαστεί απλώς ένα ακόμη πιο ευαίσθητο όργανο για την ανίχνευσή τους ή πιθανόν ο πρώιμος Αρης, για κάποιο μέχρι στιγμής άγνωστο λόγο, δεν υπήρξε ο «Κήπος τής Εδέμ» που φαντάζονται οι επιστήμονες.

Επιστημονικά Νέα - Ιανουάριος, 2006