Αρχέγονα Κύτταρα

Η δυναμική είσοδος του Woo Suk Hwang στον «αναπτυσσόμενο κόσμο» των εμβρυϊκών αρχέγονων (βλαστικών) κυττάρων έκανε πολλούς από τους επιστήμονες του χώρου να «βγάλουν το καπέλο» στον (τότε) πρωτοπόρο καθηγητή του Εθνικού Πανεπιστημίου τής Σεούλ. Οι περισσότεροι από αυτούς μόλις τώρα αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι ο Hwang κέρδισε το σεβασμό τους με δόλια μέσα: τα δεδομένα που τους παρουσίασε ήταν ψευδή. Όταν, προς το τέλος τού 2005, ο Hwang παραδέχτηκε τις παραποιήσεις των αποτελεσμάτων και την ύπαρξη κρυφών συμφωνιών, ο χώρος απογυμνώθηκε ξαφνικά από όλα όσα «είχε προσφέρει» ο κορεάτης επιστήμονας όσον αφορά την ανάπτυξη ειδικών για τον ασθενή σειρών αρχέγονων κυττάρων. Επιπλέον, οι επιστήμονες περιμένουν εναγωνίως να δουν πώς θα επηρεάσει η επερχόμενη κρίση: «το χειρότερο πλήγμα που γνώρισε η μοριακή βιολογία λόγω ηθικής παρεκτροπής», όπως ισχυρίζεται ο ειδικός επί της βιοηθικής Jonathan Moreno, του Πανεπιστημίου τής Βιρτζίνια― τη διαμάχη γύρω από τα εμβρυϊκά αρχέγονα (ΕΑ) κύτταρα.

Αρχής γενομένης το 2004, ο Hwang και η ομάδα του άρχισαν να παρουσιάζουν νέες, «συγκλονιστικές» καινοτομίες στην έρευνα για τη δημιουργία ΕΑ διά της μεταφοράς πυρήνα (της θεραπευτικής κλωνοποίησης, δηλαδή), κατά την οποία ο πυρήνας σωματικών κυττάρων τοποθετείται σε απύρηνα ωάρια, ώστε να προκύψουν τελικά ειδικές για τους ασθενείς σειρές αρχέγονων κυττάρων [βλ. R. Lanza και N. Rosenthal, «Η πρόκληση των αρχέγονων κυττάρων», Scientific American - Ελληνική Έκδοση, Νοέμβριος 2004]. Η αποκάλυψη όμως, προς το τέλος τού 2005, ότι μόνο μία από τις «επιτυχίες» αυτές (η κλωνοποίηση ενός σκύλου) ήταν πραγματική, έφερε την κοινότητα των επιστημόνων που εργάζονται στον τομέα των αρχέγονων κυττάρων σε δύσκολη θέση.

Το χειρότερο είναι, λέει ο Alan Colman της εταιρείας ES Cell (ESC) International στη Σιγκαπούρη, ότι το γεγονός αυτό «μπορεί να κηλιδώσει όλο το πεδίο της έρευνας», ειδικά στην περίπτωση που το ευρύ κοινό μπερδέψει τις περιορισμένες έρευνες των Κορεατών με τις ευρύτατες μελέτες στις οποίες χρησιμοποιούνται αρχέγονα κύτταρα από προεγκαθιδρυμένες σειρές. Οι δεύτερες, οι οποίες χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, δεν είναι επιστημονικά ή ηθικά ανακλητές, εφόσον δεν χρησιμοποιούν νέα ανθρώπινα ωάρια. Ο Andrew Fergusson, πρόεδρος του Κέντρου για τη Βιοηθική και την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια (CBHD) ο οποίος αντιτίθεται στην έρευνα της ESC, συμφωνεί με τα παραπάνω, προβλέποντας ότι η απάτη αυτή θα «ελαττώσει την πιθανότητα ο μέσος Αμερικανός να υποστηρίξει την έρευνα για τα αρχέγονα κύτταρα», καθώς θα λαμβάνει υπόψη του τις οικονομικές επενδύσεις, την ηθική «σχοινοβασία» και την έλλειψη επιστημονικών αποδείξεων. Κάτι τέτοιο ίσως αποβεί καταστροφικό για τους επιστήμονες των ΗΠΑ, οι οποίοι βασίζονται στον ενθουσιασμό του κοινού ―που μεταφράζεται σε ιδιωτικές δωρεές και πολιτειακές επιχορηγήσεις― και όχι στα ομοσπονδιακά δολάρια, προκειμένου για τη διεξαγωγή της έρευνάς τους.

Στην καλύτερη περίπτωση, το σκάνδαλο «μας γύρισε λίγο πίσω», αλλά «ο δρόμος για τη θεραπευτική κλωνοποίηση παραμένει ανοικτός», λέει ο Evan Snyder του Ινστιτούτου Burnham στη Λα Χόια της Καλιφόρνιας, ο οποίος δηλώνει ότι θα συνεχίσει να εργάζεται για τη δημιουργία ΕΑ διά της μεταφοράς πυρήνα. Τα «τροποποιημένα» αρχέγονα κύτταρα αποτελούν ένα εξαίρετο «εργαλείο» που σου επιτρέπει «να μελετήσεις την παθολογία μέσα σε ένα τρυβλίο και να βγάλεις συμπεράσματα τα οποία είναι δύσκολο να προκύψουν αλλιώς», εξηγεί ο Douglas Melton, συνδιευθυντής του Ινστιτούτου Αρχέγονων Κυττάρων τού Harvard (HSCI)· αναφέρει επίσης ότι η αποτυχία τού Hwang οφείλεται κυρίως σε τεχνικά και όχι σε βιολογικά εμπόδια και πως τα χρήματα που επενδύονται σε τούτο τον τομέα έρευνας δαπανώνται για καλό σκοπό.

Το κατά πόσο θα συμφωνήσουν και οι χρηματοδότες με αυτό μένει να το δούμε. Ο Moreno τονίζει ότι «η επίδραση στις χρηματοδοτήσεις δεν θα είναι τόσο έντονη όσο θα ήταν αν το σκάνδαλο ξεσπούσε πριν από ένα χρόνο», λαμβάνοντας υπόψη του και υπενθυμίζοντας ότι τέσσερις πολιτείες ―η Καλιφόρνια, το Κονέκτικατ, το Ιλινόις και το Νιου Τζέρσι― έχουν ήδη δεσμευτεί να βοηθήσουν οικονομικά τον ερευνητικό αυτό κλάδο (δεκαεπτά ερευνητικές ομάδες, μάλιστα, έλαβαν προς το τέλος τού 2005 από την Πολιτεία τού Νιου Τζέρσι επιχορηγήσεις που στο σύνολό τους φτάνουν τα 5 εκατομμύρια δολάρια). «Όσον αφορά τη θεσμική χορηγία», αναφέρει ο ειδικός επί της βιοηθικής Arthur Caplan, του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνιας, «η ανεκτική υποστήριξη δεν συνιστά υποχώρηση» ―σίγουρα μια θετική άποψη για τη μάχιμη επιστήμη.

Πέρα από τα ερωτηματικά για το μέλλον της έρευνας, το μεγαλύτερο ζήτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσει την προφανή απουσία διασφαλίσεων από ηθικές παρεκτροπές. Όσοι βλέπουν τα πράγματα πιο θετικά, τονίζουν ότι οι λαθροχειρίες τού Hwang θα εντοπίζονταν τελικά όταν άλλοι επιστήμονες θα προσπαθούσαν μάταια να επαναλάβουν τα πειράματά του. Και όσον αφορά την ηθική υπευθυνότητα, υποστηρίζουν ότι είναι στη φύση της επιστημονικής κοινότητας να «αυτοδιορθώνεται», όπως προκύπτει από τις κατευθυντήριες γραμμές της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (NAS) των ΗΠΑ (είχαν δημοσιευτεί μερικούς μήνες πριν από το ξέσπασμα του σκανδάλου) και από το γεγονός ότι η απάτη τού Hwang αποκαλύφθηκε από άλλους επιστήμονες.

Πισωγυρίσματα θα γνωρίσει ένα τουλάχιστον πεδίο. Βλέποντας τη δυσμένεια στην οποία έχει περιπέσει ο Gerald Schatten, του Πανεπιστημίου τού Πίτσμπουργκ ―είχε παίξει εσκεμμένα ένα μικρό ρόλο στα πειράματα του Hwang και συμμετείχε σε μία από τις επίμαχες δημοσιεύσεις―, «οι επιστήμονες θα είναι πλέον πολύ προσεκτικοί στην επιλογή των μελλοντικών συνεργατών τους», λέει ο Moreno. Από εδώ και πέρα, δείχνει πιθανό οι επιστήμονες να επιθεωρούν λεπτομερώς μια εργασία προτού συναινέσουν στην εμφάνιση του ονόματός τους σε αυτή. Επιπλέον, οι συντακτικές επιτροπές των επιστημονικών περιοδικών ίσως αναγκαστούν να ψάχνουν και να μαθαίνουν τι ακριβώς έχει κάνει ο καθένας από τους συγγραφείς του άρθρου. Όσον αφορά τις επιστημονικές σχέσεις με τη Νότια Κορέα, ο Snyder αναφέρει ότι «κάποιοι από τους υποστηρικτές μας μας έστειλαν ένα πολύ απλό μήνυμα: “Μη συνεργάζεστε με Κορεάτες”. Δεν έχουν πρόβλημα με το πεδίο της έρευνας. Οι “συναναστροφές” όμως με Κορεάτες είναι δυνατόν να αποβούν μοιραίες για τις χρηματοδοτήσεις».

Οι αλλαγές θα πρέπει να αρχίσουν από εκεί όπου η κουλτούρα «εμποτίζεται με στρεβλό πατριωτισμό και υπερεθνικισμό», ανέφερε ένας καθηγητής του Εθνικού Πανεπιστημίου τής Σεούλ στο κύριο άρθρο τής Korea Herald. Μερικοί, μάλιστα, προβλέπουν αντισταθμιστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται η επιστημονική έρευνα. «Θα δούμε μερικούς πολύ αυστηρούς κανονισμούς να ισχύουν στην Κορέα», εικάζει ο Caplan. «Θα δώσουν υπερβολική έμφαση στις υψηλές προδιαγραφές».

Για όλα τα ζητήματα που προκύπτουν από τις παραβάσεις, οι περισσότεροι από τους επιστήμονες του κλάδου ελπίζουν ότι το κοινό θα απευθυνθεί στον πραγματικό ένοχο: τον ίδιο τον Hwang. Ουδείς ερευνητής πιστεύει ότι θα ανακάμψει ποτέ η φήμη του συγκεκριμένου ατόμου, ειδικά εφόσον «αντί να ομολογήσει τα πάντα όταν είχε την ευκαιρία, εκείνος προτίμησε να κατηγορήσει άλλους», τονίζει ο Colman. Εντέλει, παρεμβαίνει ο Moreno, «όλη αυτή η ιστορία δεν έχει σχέση με την ηθική της έρευνας ή διάφορα σοβαρά ερωτήματα περί επιστήμης. Μας δείχνει πολύ απλά ότι δεν πρέπει να λέμε ψέματα».

Επιστημονικά Νέα - Μάρτιος, 2006