|
|
 |
Διαλέγοντας πλευρά
|
|
|
|
|
|
|
Ρωτήστε για ποιο λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι είναι δεξιόχειρες, και η ερώτησή σας ίσως αναχθεί στην ίδια κατηγορία με το ερώτημα γιατί τα ψάρια κολυμπούν σε κοπάδια. Δύο νευροεπιστήμονες εκφράζουν την άποψη ότι μέσω των κοινωνικών πιέσεων τα άτομα συντονίζουν τις συμπεριφορές τους ώστε τελικά όλα τα μέλη της ομάδας να κερδίζουν εξελικτικά οφέλη.
Περίπου το 85% των ανθρώπων δείχνουν προτίμηση για το δεξιό χέρι, το οποίο ελέγχεται από το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Ένα πλεονέκτημα που θεωρητικά προκύπτει από την εντόπιση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας στο ένα μόνο ημισφαίριο είναι ότι, έτσι, το άλλο ημισφαίριο ελευθερώνεται για να αναλάβει διαφορετικά καθήκοντα. Αυτή η άποψη δεν εξηγεί όμως το λόγο για τον οποίο υπάρχουν καταρχήν τάσεις προτίμησης για το ένα χέρι μέσα στον πληθυσμό. Επιπλέον, διάφορα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί τα τελευταία χρόνια οδήγησαν στην ανατροπή τής επί μακρόν ισχύουσας δοξασίας ότι η προτίμηση χεριού από τους ανθρώπους αποτελεί ένα μοναδικό υποπροϊόν της εξειδίκευσης των εγκεφαλικών ημισφαιρίων που οφείλεται στη γλώσσα. Ωστόσο, μια σειρά ερευνών έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη εξειδίκευσης των εγκεφαλικών ημισφαιρίων σε πολλά άλλα είδη ―από ψάρια έως και πρωτεύοντα. Τον περασμένο Αύγουστο [2005], παραδείγματος χάρη, κάποιοι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι χιμπατζήδες στη φύση εμφανίζουν προτίμηση χεριού.
Οι νευροεπιστήμονες Giorgio Vallorti-gara, του Πανεπιστημίου της Τεργέστης (Ιταλία), και Lesley Rogers, του Πανεπιστημίου της Νέας Αγγλίας (Αυστραλία), υποστηρίζουν ότι η παρουσία εξειδίκευσης των ημισφαιρίων σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο υποδηλώνει ότι με τον τρόπο αυτό αποκομίζεται κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα. Τον περασμένο Αύγουστο, επίσης, οι παραπάνω ερευνητές δημοσίευσαν στο περιοδικό Beha-vioral and Brain Sciences στοιχεία που στηρίζουν την άποψή τους ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί οδηγούν τα άτομα στην απόκτηση ασυμμετριών προς την ίδια κατεύθυνση. Αναφέρουν, παραδείγματος χάρη, ότι τα κοτόπουλα επιτίθενται με μεγαλύτερη ετοιμότητα όταν η απειλή εμφανίζεται στην αριστερή πλευρά τους. Και η Rogers ανακάλυψε ακόμα ότι τα κοτόπουλα με λιγότερο συμμετρικό εγκέφαλο δημιουργούν πιο σταθερές κοινωνικές ομάδες: υποθέτει πως, πλησιάζοντας το ένα το άλλο από τα δεξιά, έχουν λιγότερες διαμάχες μεταξύ τους και επίσης περισσότερες πιθανότητες να αντιληφθούν εγκαίρως τα αρπακτικά.
Η προτίμηση πλευράς φαίνεται να παρέχει πλεονεκτήματα και σε κάποια είδη ψαριών. Όταν η ομάδα τους δέχεται επίθεση από αρπακτικά, τα περισσότερα ψάρια σε κάποια είδη έχουν την τάση να κολυμπούν προς τα αριστερά, ενώ άλλα είδη κολυμπούν προς τα δεξιά. Τα πιθανά πλεονεκτήματα αυτών των προτύπων συμπεριφοράς δεν είναι πρόδηλα σύμφωνα με τη διαίσθησή μας, αφού, υπό τις συνθήκες αυτές, ένα αρπακτικό θα μάθαινε ότι θα έχει καλύτερα αποτελέσματα αν επιτίθεται από μια συγκεκριμένη πλευρά. Όμως, η άποψη του Vallortigara και της Rogers ταιριάζει με τη συμβατική εξήγηση του λόγου για τον οποίο τα ψάρια δημιουργούν κοπάδια. Όταν απειλούνται, τα ψάρια που στρίβουν προς την ίδια πλευρά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης από όσες θα είχαν εάν εκτινάσσονταν προς όλες τις κατευθύνσεις, μετατρεπόμενα σε ένα κουβάρι και συγκρουόμενα μεταξύ τους.
Παρ’ όλα αυτά, τα δεδομένα από τη μελέτη των πουλιών και των ψαριών δεν εξηγούν την ανθρώπινη προτίμηση για το ένα χέρι. «Το ζήτημα επομένως έχει ως εξής: αυτή η προτίμηση πλευράς ίσως είναι πολύ πρωιμότερη της ανάδυσης των θηλαστικών, και επομένως τα θηλαστικά έχουν ασύμμετρους εγκεφάλους απλώς διότι τέτοιους εγκεφάλους είχαν και οι πρόγονοί τους, μέχρι και τους προγόνους των ψαριών» εικάζει ο Robin Dunbar, εξελικτικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ (Αγγλία).
Οι έρευνες σε χιμπατζήδες υποστηρίζουν την άποψη αυτή. Η Elizabeth Lonsdorf, του Ζωολογικού Κήπου Lincoln Park στο Σικάγο, και ο William Hopkins, του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου Yerkes για τα Πρωτεύοντα στο Πανεπιστήμιο Emory (Ατλάντα), προσφάτως δημοσίευσαν στοιχεία που δείχνουν ότι οι άγριοι χιμπατζήδες εμφανίζουν, στο σύνολό τους, κληρονομική προτίμηση χεριού για ορισμένες εργασίες όπου απαιτείται υποβοήθηση με εργαλεία. Για παράδειγμα, τα 2/3 των χιμπατζήδων τους οποίους παρατήρησαν στην άγρια φύση προτιμούσαν να κρατούν με το αριστερό χέρι τους ένα κλαδί για να βγάλουν τερμίτες από το έδαφος. Παλιότερα είχε αναφερθεί ότι πρωτεύοντα σε αιχμαλωσία εμφανίζουν προτίμηση για το δεξιό χέρι, και ότι τα πρωτεύοντα στη φύση δεν δείχνουν κανενός είδους προτίμηση, πράγμα που είχε οδηγήσει τους επιστήμονες να υποθέσουν ότι τα ζώα σε αιχμαλωσία είχαν αποκτήσει προτίμηση πλευράς λόγω της αλληλεπίδρασής τους με τον άνθρωπο.
Τα ευρήματα από τους χιμπατζήδες προσφέρουν έναν συνδετικό κρίκο που έλειπε στο συσχετισμό των κατώτερων σπονδυλωτών με τον άνθρωπο. «Η απομάκρυνση από το επιχείρημα της ανθρώπινης μοναδικότητας ήταν πραγματικά καλή έκβαση» λέει ο Hopkins. «Μας έχει κάνει πράγματι να επανεξετάσουμε κάποιες απόψεις μας.»
Υπάρχουν όμως και άλλες εξηγήσεις για την προτίμηση πλευράς ―όπως, παραδείγματος χάρη, ότι πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό που κληροδοτήθηκε ως τμήμα κάποιου μεγαλύτερου γενετικού «πακέτου», του οποίου ο ρόλος συνίσταται στο να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του κατόχου, με τρόπο όμως που δεν σχετίζεται με μια συγκεκριμένη προτίμηση πλευράς. «Θα απέφευγα να υποστηρίξω την άποψη ότι υπάρχει τελική απάντηση στο ζήτημα, διότι πρόκειται για ιδιαίτερα δύσκολο ερώτημα που απαιτεί μάλιστα επαγωγική συλλογιστική» δηλώνει ο νευροεπιστήμονας Jeffrey Hutsler του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν στο Αν Αρμπορ.
Με δεδομένο ότι πιθανώς εξελικτικοί παράγοντες ευνοούν τη συμμόρφωση προς τις συμβάσεις, τι μπορεί να υποτεθεί για τους αριστερόχειρες, για τους αποκλίνοντες, εκείνους που πάνε αντίθετα προς το ρεύμα; Η προφύλαξη από τα αρπακτικά είναι καλύτερη όσο αυξάνεται το μέγεθος της ομάδας, έτσι όμως αυξάνεται και ο ανταγωνισμός, γεγονός που καθιστά τη διαφοροποιημένη συμπεριφορά πλεονεκτική, σημειώνει ο Val- lortigara. Οι μελέτες που έχουν γίνει σε αθλήματα με δύο μόνο αντιπάλους, όπως η πυγμαχία, υποδηλώνουν παρόμοια πράγματα. Επομένως, όλοι εσείς οι αντικομφορμιστές, χαλαρώστε!
|
|
|
|
|
|
