Ανοσία

Σε μια μικρή αγγελία με την οποία θα αναζητούνταν το τέλειο εμβόλιο, θα μπορούσε κανείς να διαβάσει τα ακόλουθα: «Να εξασφαλίζει ισχυρή ανοσία, γρήγορα και σε μία δόση, με ελάχιστες ανεπιθύμητες ενέργειες. Να προσδίδει προστασία διαρκείας, κατά προτίμηση διά βίου προστασία.» Δυστυχώς, όμως, ελάχιστα εμβόλια πληρούν τις απαιτήσεις αυτές· τα περισσότερα απαιτούν είτε πολλαπλές δόσεις προκειμένου να επισύρουν την προσοχή τού ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον του περιεχομένου τους είτε συμπληρωματικές δόσεις τού ανοσογόνου προκειμένου να τονώνεται ο μηχανισμός τής άνοσης μνήμης. Αλλα, πάλι, είναι σε θέση να προκαλούν μερική ανοσοαπόκριση χωρίς να ενεργοποιούν τα λεμφοκύτταρα Τ, τους ισχυρούς «στρατιώτες» του ανοσοποιητικού συστήματος οι οποίοι ανιχνεύουν και καταστρέφουν τα αντιγόνα.

Σύμφωνα με τα προηγούμενα, είναι δικαιολογημένη η γοητεία που ασκεί στους σχεδιαστές εμβολίων ένα από τα παλαιότερα εμβόλια της αγοράς: αυτό του κίτρινου πυρετού, το οποίο εκπληρώνει τα επιθυμητά χαρακτηριστικά τού τέλειου εμβολίου ήδη από τη δεκαετία του 1930, οπότε και πρωτοδημιουργήθηκε στις εγκαταστάσεις του σημερινού Πανεπιστημίου Rockefeller. «Αποτελεί το ασφαλέστερο και αποτελεσματικότερο εμβόλιο που έχει αναπτυχθεί ποτέ», σύμφωνα με τον Raul Andino του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο, ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των ερευνητών που επιδιώκουν να μεταφέρουν τα πετυχημένα χαρακτηριστικά του σε άλλα σύγχρονα εμβόλια κατά άλλων προβληματικών παθογόνων παραγόντων.

Ειδικότερα, η έρευνα του Andino και άλλων ερευνητών αφορά τη συμπερίληψη των ανοσοδιεγερτικών γνωρισμάτων ποικίλων εμβολίων στη δόση ενός εμβολίου κίτρινου πυρετού. Μάλιστα, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι αυτή η εξάρτηση από το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού θα είναι επιτυχής ως προς το ότι τα διάφορα εμβόλια θα εξασφαλίζουν ανοσία ισχυρότερη και μεγαλύτερης διάρκειας από όση προκύπτει από τη μεμονωμένη δράση τους. «Κρίνω ότι θα έχει μεγάλη επιτυχία η χρήση ενός εμβολίου δοκιμασμένου και αξιόπιστου όπως αυτό του κίτρινου πυρετού. Κλίνω υπέρ της ιδέας αυτής» παραδέχεται ο Peter Palese της Ιατρικής Σχολής Mount Sinai (Πανεπιστήμιο της πόλης της Νέας Υόρκης).

Με βάση το στέλεχος YF17D, το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού αποτελεί ζωντανή αλλά εξασθενημένη μορφή τού άγριου τύπου ιού. Ο Charles M. Rice, επί κεφαλής του Εργαστηρίου Ιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων στο Rockefeller, έχει δείξει με πειράματα σε ποντίκια ότι η εισαγωγή στο YF17D ενός συστατικού από το εμβόλιο της ελονοσίας διέγειρε την παραγωγή λεμφοκυττάρων Τ ειδικευμένων για την ελονοσία αλλά και παρείχε στα ίδια ζώα προστασία διαρκείας από ενδεχόμενη λοίμωξη εξαιτίας του παρασίτου της ελονοσίας. Σε ανάλογα πειράματα του Andino, τα οποία διεξήχθησαν τόσο σε ποντίκια όσο και σε πιθήκους, χρησιμοποιήθηκε πάλι το στέλεχος YF17D προκειμένου να χορηγηθούν αντιγόνα τού HIV, δηλαδή μικρά τμήματα πρωτεΐνης τού ιού ικανά να προκαλούν ανοσοαπόκριση. Λόγω του χιμαιρικού εμβολίου YF17D/HIV, τα λεμφοκύτταρα Τ επέδειξαν απόκριση 1.000 φορές μεγαλύτερη αυτής που προκαλούν οι ίδιες πρωτεΐνες τού HIV όταν χορηγηθούν μέσω διαφορετικών φορέων. Ο Andino προκάλεσε επίσης σε ποντίκια μελάνωμα (κακόηθες νεόπλασμα) για να διαπιστώσει υποχώρησή του μετά τη χρήση εμβολίου με το στέλεχος YF17D που έφερε κάποιο ειδικό για το εν λόγω νεόπλασμα αντιγόνο.

Επίσης, τα χιμαιρικά εμβόλια YF17D που αναπτύχθηκαν από την Acambis ―την εταιρεία βιοτεχνολογίας στο Καίμπριτζ της Μασαχουσέτης― προμηνύουν θετικά αποτελέσματα από τις πρώτες κιόλας δοκιμές εφαρμογής τους σε ανθρώπους, αλλά όλα τους τυχαίνει να είναι συνδυασμοί του ιού του κίτρινου πυρετού με άλλους στενά συγγενικούς ιούς της λεγόμενης οικογένειας των φλαβοϊών ―στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι ιοί τού δάγγειου πυρετού, της ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας και του δυτικού Νείλου. Η δημιουργία χιμαιρικών εμβολίων στα οποία θα περιέχονται πρωτεΐνες από μη συγγενή παθογόνα εμπεριέχει δυσχέρειες. Η κύρια πρόκληση συνίσταται στην εισαγωγή της ξένης πρωτεΐνης στον ιό του κίτρινου πυρετού δίχως να καθίσταται ανίσχυρο το εμβόλιο. Προς τούτο, είναι αναγκαία η γνώση του τρόπου με τον οποίο το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού διεγείρει την ανοσία, μυστήριο που παραμένει άλυτο από παλιά.

Η απάντηση ίσως βρίσκεται στα δενδριτικά κύτταρα, τους «φρουρούς» του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία είναι επιφορτισμένα με την πέψη των προσβεβλημένων από παθογόνα άρρωστων κυττάρων. Στη συνέχεια, τα δενδριτικά κύτταρα συνεγείρουν τα κύτταρα-«πολεμιστές» του ανοσοποιητικού συστήματος για την παρουσία κάποιου εισβολέα με το να τους εκθέτουν τα χαρακτηριστικά αντιγόνα τού τελευταίου (παρουσίαση αντιγόνου). Πρόσφατα ο Rice έδειξε ότι τα εμβόλια YF17D επιδρούν άμεσα στα δενδριτικά κύτταρα. Επίδραση υπό τη μορφή λοίμωξης σε αυτά εκδηλώνουν και μερικοί άλλοι ιοί, όπως ο HIV, o ιός του απλού έρπητα και αυτός της ιλαράς, με τη διαφορά ότι είτε σκοτώνουν τα εν λόγω κύτταρα είτε τα αχρηστεύουν. Βρήκε, λοιπόν, ότι το εμβόλιο YF17D επιτρέπει στα δενδριτικά κύτταρα να ζουν και να επιτελούν τον αντιγονοπαρουσιαστικό τους ρόλο.

Το γεγονός ότι τα ίδια τα δενδριτικά κύτταρα μολύνονται, ίσως να καθιστά ακόμη επιτακτικότερη την επικοινωνία τους με τα άλλα κύτταρα τού ανοσοποιητικού συστήματος, εικάζει ο Rice. Ή θα μπορούσε απλώς να ισχύει ότι το χρησιμοποιούμενο στέλεχος του εμβολίου «εκτίθεται από τα άριστα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα στο ξεκίνημα της ανοσοαπόκρισης» σημειώνει, αποδίδοντας σε αυτό την ιδιαίτερη ισχύ της τελευταίας. Όποια πάντως και αν είναι η βάση του φαινομένου, από τα μέχρι σήμερα ευρήματα φανερώνεται στους ειδικούς ένα μικρό σχεδιαστικό μυστικό της φύσης με πολλές δυνατότητες.

«Γνωρίζουμε ότι τα δενδριτικά κύτταρα συνιστούν ένα μηχανισμό ο οποίος επιτελεί καθοριστικό και κεντρικό ρόλο στην εξασφάλιση ανοσίας μακράς διάρκειας» λέει ο Palese, «οπότε επιβάλλεται να ασχολούμεθα με αυτά». Καθώς οι ερευνητές θα συνεχίζουν να διερευνούν τρόπους με τους οποίους θα καταστήσουν το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού αποτελεσματικό εναντίον και άλλων παθογόνων, φαίνεται πως το εν λόγω εβδομηντάχρονο τέλειο εμβόλιο διατηρεί ακόμη κάποια μυστικά που πρέπει να ανακαλύψουν οι επιστήμονες.

Επιστημονικά Νέα - Μάϊος, 2006