Βιοχημεία

Η άποψη του ιατρικού κόσμου για τη νικοτίνη μεταβάλλεται ραγδαία. Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές είχαν βρει ότι τούτη η χημική ουσία μπορεί να μετριάσει τα συμπτώματα κάποιων ασθενειών, όπως η νόσος τού Alzheimer και η ελκώδης κολίτιδα. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο η νικοτίνη αντιμετωπίζει τις συγκεκριμένες νόσους παρέμενε άγνωστος. Τελικά, μια μελέτη τού Luis Ulloa, ερευνητή του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου τού Νορθ Σορ στο Μανχάσετ της Νέας Υόρκης, η οποία είχε ως αντικείμενό της τη σηψαιμία, ήρθε για να αποσαφηνίσει τα βιοχημικά μονοπάτια στα οποία εμπλέκεται η νικοτίνη και να δώσει τη δυνατότητα παραγωγής νέων πιο ισχυρών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων.

Η σηψαιμία, η πιο θανατηφόρος κατάσταση στην οποία παρατηρείται φλεγμονή, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια «εισβολή» βακτηρίων στην κυκλοφορία του αίματος. Αποτελεί την τρίτη κορυφαία αιτία θανάτου στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς ευθύνεται για το 10% περίπου του ετήσιου αριθμού θανάτων. Οι λοιμώξεις προκαλούν ένα μικρό μόνο μέρος του κακού. Εκείνο που οδηγεί τους ασθενείς σε κρίσιμη κατάσταση είναι η λυσσαλέα απόκριση του δικού τους ανοσοποιητικού συστήματος. Τα μακροφάγα εκκρίνουν τεράστιες ποσότητες προφλεγμονωδών κυτταροκινών. Αυτή η ακραία ανοσολογική απόκριση δημιουργεί βλάβες στους ιστούς, με τελικό αποτέλεσμα το θάνατο λόγω δυσλειτουργίας του καρδιαγγειακού συστήματος και ανεπάρκειας πολλαπλών οργάνων.

Ο Ulloa και οι συνεργάτες του βρήκαν κάτι αξιοσημείωτο: σε ποντίκια, η νικοτίνη μπορεί να μετριάσει τη φλεγμονώδη αντίδραση σε βαθμό ώστε να καθίσταται δυνατή η αντιστροφή της σηψαιμίας. Τα δεδομένα αυτά είναι πολύ σημαντικά. «Η νικοτίνη επηρεάζει τους ισχυρούς αντιφλεγμονώδεις μηχανισμούς του ίδιου του σώματος» εξηγεί ο Ulloa. «Εδώ έγκειται και η ομορφιά της προσέγγισής μας. Χρησιμοποιώντας τη νικοτίνη, αντιγράφουμε φυσιολογικούς μηχανισμούς που έχουν επιλεγεί από την εξέλιξη και ρυθμίζουμε τη λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος με αυτούς.»

Για την ακρίβεια, η νικοτίνη μιμείται την ακετυλοχολίνη, τη «Σταχτοπούτα» των νευροδιαβιβαστών. Έχοντας περάσει πολλά χρόνια στην αφάνεια, η ακετυλοχολίνη ήρθε ξαφνικά στο επιστημονικό προσκήνιο ως η ουσία η οποία συνδέει το νευρικό με το ανοσοποιητικό σύστημα. Μέσω της ακετυλοχολίνης, το νευρικό σύστημα ελέγχει τις φλεγμονές που διαρκώς σχηματίζονται στα σώματά μας. Υποδοχείς ακετυλοχολίνης εντοπίζονται όχι μόνο στις απολήξεις των νευρικών κυττάρων, αλλά και στα ανοσοκύτταρα. Η ακετυλοχολίνη προσδένεται σε κάποιους από αυτούς τους υποδοχείς και τους ενεργοποιεί, επιτρέποντας την επικοινωνία εγκεφάλου και ανοσοποιητικού συστήματος.

«Αυτό είναι κάτι το εκπληκτικό» σχολιάζει ο Wouter de Jonge, του Ακαδημαϊκού Ιατρικού Κέντρου του Αμστερνταμ ο οποίος μελετά πώς αποκρίνονται τα μακροφάγα στην ακετυλοχολίνη. « Ήταν γνωστό ότι οι καπνιστές με ελκώδη κολίτιδα επωφελούνται από τη συνήθειά τους· άρα, υπήρχαν κάποιες ενδείξεις της αντιφλεγμονώδους δράσης της νικοτίνης που κανένας, όμως, δεν μπορούσε να “χειριστεί”» τονίζει.

Η εργασία της ομάδας τού Ulloa ίσως να εξηγεί πώς η νικοτίνη επιδρά θετικά σε ασθένειες τόσο διαφορετικές όσο η σχιζοφρένια, οι νόσοι Alzheimer και Parkinson, το σύνδρομο Tourette και η ελκώδης κολίτιδα. Σε εργαστηριακά πειράματα, ο Ulloa έδειξε ότι η νικοτίνη προσδένεται ειδικά στους νικοτινικούς υποδοχείς των μακροφάγων, παρεμποδίζοντας την απελευθέρωση των φλεγμονωδών κυτταροκινών από τα συγκεκριμένα κύτταρα. Η «απαγόρευση» αυτή είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Επίσης, οι ερευνητές ταυτοποίησαν τον υποτύπο του συγκεκριμένου υποδοχέα των μακροφάγων, του α-7 υποδοχέα της ακετυλοχολίνης.

Η χρήση, όμως, της νικοτίνης ως φαρμάκου ενέχει κινδύνους λόγω της τοξικότητάς της. Πέρα από την εθιστική της φύση, προκαλεί προβλήματα στο καρδιαγγειακό σύστημα και συμβάλλει στην εμφάνιση καρκίνου. «Κανείς δεν θα ήθελε να χρησιμοποιήσει τη νικοτίνη για τη θεραπεία της φλεγμονής» λέει ο Ulloa. «Θέλουμε να σχεδιάσουμε ειδικούς χημικούς παράγοντες οι οποίοι θα έχουν ως στόχο τους τον συγκεκριμένο υποδοχέα και θα αξιοποιούν την αντιφλεγμονώδη δράση της νικοτίνης χωρίς να εμφανίζουν την παράπλευρη τοξικότητά της.»

«Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις των τελευταίων ετών στον τομέα της ανοσολογίας» τονίζει ο Mitchell Fink, ειδικός εντατικής θεραπείας του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ. Ένας παράγοντας ο οποίος θα μοιάζει με τη νικοτίνη και θα προσδένεται ειδικά σε αυτούς τους υποδοχείς ίσως να αποτελέσει στο μέλλον μια πολλά υποσχόμενη θεραπεία όχι μόνο της σηψαιμίας αλλά και πολλών άλλων χρόνιων νόσων, όπως για παράδειγμα κάποιων καρδιακών παθήσεων, ορισμένων τύπων καρκίνου και του διαβήτη. Το μόνο που μας μένει τώρα είναι να βρούμε τον καλύτερο δυνατό αντικαταστάτη της νικοτίνης.

Επιστημονικά Νέα - Ιούλιος, 2006