Διαστημική Επιστήμη

Όταν ο αμερικανός πρόεδρος αποκάλυψε προ διετίας το σχέδιό του για επιστροφή στη Σελήνη, πολλοί εξέφρασαν την ανησυχία ότι τα λόγια του ήταν περισσότερα από τα χρήματα που μπορούσε να διαθέσει ―γεγονός που τελικά θα εξανάγκαζε την ίδια τη NASA να επιδράμει στον προϋπολογισμό άλλων προγραμμάτων της για να χρηματοδοτήσει το παραπάνω. Κοιτάζοντας τα πράγματα «από απόσταση», η προεδρική πολιτική φαινόταν λογική. Τα χρήματα τα οποία θα εξοικονομούνταν από τη σταδιακή παρόπλιση του διαστημικού λεωφορείου και του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS) αρκούσαν φαινομενικά για την κατασκευή του διάδοχου διαστημικού σκάφους ―γνωστού ως Επανδρωμένο Εξερευνητικό Όχημα (CEV)― και την αποστολή του στη Σελήνη έως το 2020. Η στρατηγική «πορεύσου ανάλογα με τα χρήματα που έχεις» προέβλεπε ότι, όποτε υπήρχε οικονομική στενότητα, οι χρονικές προθεσμίες θα μετετίθεντο στο μέλλον, και δεν θα αφαίμασσαν άλλα προγράμματα, ενώ το μεταβατικό κόστος θα μπορούσε να καλυφθεί από μια μετρίου μεγέθους επιπρόσθετη χρηματοδότηση. Σε αυτό το πνεύμα, ο Michael Griffin, διευθυντής τής NASA, διαβεβαίωνε τον περασμένο Σεπτέμβριο [2005] μια επιτροπή του Κογκρέσου ότι «στον μελλοντικό μας προγραμματισμό δεν θα αφαιρέσουμε ούτε δεκάρα από το επιστημονικό μας πρόγραμμα για να υλοποιήσουμε το συγκεκριμένο σχέδιο».

Τώρα, όμως, διαφαίνεται ότι οι σκεπτικιστές είχαν τελικά δίκιο. Ο προϋπολογισμός τής NASA που ανακοινώθηκε τον φετινό Φεβρουάριο εμφανίζει μια τρομακτικά μακριά λίστα «κομμένων» επιστημονικών αποστολών ―από το διαστημικό σκάφος που θα ετίθετο σε τροχιά γύρω από την Ευρώπη (το δορυφόρο του Δία) έως το διαστημικό παρατηρητήριο βαρυτικών κυμάτων. Ερευνητικά κονδύλια προς μεμονωμένους επιστήμονες, τα οποία παραδοσιακά προστατεύονταν από τους αδιαφανείς χειρισμούς που λαμβάνουν χώρα στα ανώτερα κλιμάκια, δέχθηκαν ένα συρρικνωτικό πλήγμα της τάξεως του 15%, και μάλιστα με αναδρομική ισχύ από το περασμένο φθινόπωρο ―εκατοντάδες επιστήμονες έχουν ήδη λάβει «επιστολές τερματισμού», μέσω των οποίων τα προγράμματά τους ακυρώνονται. Ο Griffin επέστρεψε στο Κογκρέσο τον Μάρτιο του 2006 με δυσάρεστες ειδήσεις: «Η υλοποίηση των δεσμεύσεών μας αναφορικά με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και την έγκαιρη ανάληψη επιχειρησιακής δράσης από το Επανδρωμένο Εξερευνητικό Όχημα, το αργότερο έως το 2014 και ενδεχομένως πολύ νωρίτερα, συνιστά κατά την παρούσα φάση υψηλότερη προτεραιότητα συγκριτικά με άλλες επιστημονικές αποστολές.»

Η αντίστροφη μέτρηση για το ξέσπασμα της κρίσης είχε ουσιαστικά αρχίσει από πέρυσι, όταν η κυβέρνηση Μπους διέκοψε την προσωρινή, βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση που είχε υποσχεθεί. Μετά ήρθε και ο τυφώνας Κατρίνα, ο οποίος προκάλεσε ζημιές σε εγκαταστάσεις του διαστημικού λεωφορείου στο Μισισιπί και τη Λουιζιάνα, καθώς και μια γενική μείωση του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, με σκοπό κυρίως τη συγκέντρωση χρημάτων για τον πόλεμο στο Ιράκ. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, μια νέα ανάλυση των προγραμμάτων του διαστημικού λεωφορείου και του διαστημικού σταθμού αποκάλυψε «τρύπα» 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο Griffin απευθύνθηκε στην κυβέρνηση εκλιπαρώντας για βοήθεια, έλαβε ωστόσο την απάντηση ότι την τρύπα έπρεπε να την κλείσει με τα χρήματα της υπηρεσίας του.

Σε σύγκριση με τον προ διετίας προγραμματισμό, ο επιστημονικός κλάδος στερείται συνολικά 6,4 δισεκατομμύρια δολάρια (σε τιμές τού 2005) για την πενταετία από το 2007 έως το 2011 ―περικοπή της τάξεως του 20%. Η πλανητική εξερεύνηση έχει δεχθεί το μεγαλύτερο πλήγμα ―40%. Οι επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις κερδίζουν 5,2 δισεκατομμύρια δολάρια, ωστόσο η κατάσταση σε αυτό τον τομέα κάθε άλλο παρά αξιοζήλευτη είναι. Ο στόλος των διαστημικών λεωφορείων θα πραγματοποιήσει 16 αντί για 28 αποστολές προς τον διαστημικό σταθμό προτού παροπλισθεί το 2010, ενώ από τότε και στο εξής, έως την ανάληψη δράσης από το CEV, οι ΗΠΑ δεν θα έχουν καμία δυνατότητα αποστολής αστροναυτών σε τροχιά.

Παλαίμαχοι παρατηρητές εκφράζουν τη συμπάθειά τους στο πρόσωπο του Griffin για το δίλημμα που αντιμετωπίζει: «Το πρόβλημα είναι αρκετά περίπλοκο» δηλώνει ο John M. Logsdon, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο George Washington. «Δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση» προσθέτει. Εντούτοις, πολλοί παραπονιούνται ότι οι χειρισμοί τού Griffin ήταν κάπως αδέξιοι. Τα πολυετή προγράμματα απαιτούν συνεπή χρηματοδότηση. Μια τόσο απότομη αλλαγή του προϋπολογισμού τής NASA θα έχει ως συνέπεια η εν λόγω υπηρεσία να βάλει τελικά «στη ναφθαλίνη» ή να εγκαταλείψει μισοτελειωμένο (ή, σε μερικές περιπτώσεις, ήδη ολοκληρωμένο) υλισμικό, να απολέσει τεχνογνωσία αποκτημένη με πολύ κόπο, και να αφήσει κενά στη συλλογή δεδομένων ―ειδικότερα όσον αφορά το κλίμα της Γης. Η NASA είχε υποστεί και πριν περικοπές στον προϋπολογισμό της, σπανίως όμως τόσο εκτεταμένες.

«Αυτό που εκπλήσσει είναι η ξαφνική αύξηση του ύψους των περικοπών· γι’ αυτό το λόγο η κατάσταση σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια» δηλώνει ο Leonard Fisk, πρόεδρος της Επιτροπής Διαστημικών Μελετών του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας (NRC) των ΗΠΑ και πρώην αξιωματούχος τής NASA. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτή η άνευ προηγουμένου «λεηλάτηση» των ερευνητικών κονδυλίων έγινε με υπερβάλλοντα ζήλο: για την εξοικονόμηση ενός ποσού της τάξεως των 80 εκατομμυρίων δολαρίων και μόνο, η NASA προκαλεί τεράστια αναστάτωση.

Η Επιτροπή Διαστημικών Μελετών διερευνά τρόπους διατήρησης των κονδυλίων και των μικρότερων αποστολών καθυστερώντας ή και υποβαθμίζοντας τις μεγαλύτερες. Διάφορες αποστολές-ναυαρχίδες, όπως το Διαστημικό Τηλεσκόπιο James Webb, έχουν υπερβεί τον προϋπολογισμό τους και, ούτως ή άλλως, χρειάζονται νοικοκύρεμα. O Wesley Huntress, διευθυντής του Ινστιτούτου Carnegie στην Ουάσινγκτον και επίσης πρώην αξιωματούχος τής NASA, τονίζει ότι οι ίδιοι οι επιστήμονες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη όσον αφορά τις αλλαγές και επανεκτιμήσεις που πρέπει να γίνουν, και όχι να αφήσουν το θέμα στους ιθύνοντες της NASA και το Καπιτώλιο.

Μερικοί, πάντως, ευελπιστούν ότι από την κρίση ίσως γεννηθούν μερικές ρηξικέλευθες ιδέες. Για παράδειγμα, θα έπρεπε η NASA να ξεφορτωθεί τα διαστημικά λεωφορεία και τον διαστημικό σταθμό ευθύς αμέσως; Μήπως θα έπρεπε να κάνει το αντίθετο ―να παρατείνει την κατασκευή του σταθμού― ώστε να μειώσει το ετήσιο κόστος του; Θα έπρεπε η NASA να διασπαστεί σε ξεχωριστές υπηρεσίες ασχολούμενες αποκλειστικά είτε με την επιστημονική έρευνα είτε με την αστροναυτική; Αν ναι, θα ωφελούσε κάτι τέτοιο την επιστήμη; Αν από την παρούσα κατάσταση δεν προκύψει κάποιος «λυτρωτικός ανασχηματισμός», ό,τι πριν από δύο χρόνια φάνταζε ως μεγαλειώδες όραμα κινδυνεύει να αποτύχει στην πράξη.

Επιστημονικά Νέα - Ιούλιος, 2006