Δημόσια Υγεία

Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις τού Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία εξερράγησαν πριν από 20 χρόνια, αλλά η καταστροφή θα συνεχίζεται για άλλη μία εξηκονταετία υπό τη μορφή αργού θανάτου από καρκίνο. Από το ατύχημα απελευθερώθηκε μια τολύπη καπνού, μέσω της οποίας διεσπάρησαν ραδιενεργά σωματίδια σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο. Κανένας δεν έχει επισημάνει το αναμενόμενο τίμημα σε θανάτους ―οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από χιλιάδες έως δεκάδες χιλιάδες, και έτσι αποκαλύπτονται τόσο διαφωνίες ως προς τον τρόπο υπολογισμού των αριθμών όσο και περιορισμοί στην τρέχουσα γνώση αναφορικά με τις βλάβες εξαιτίας της ακτινοβολίας.

Ο συνηθέστερα αναφερόμενος αριθμός αφορά 4.000 θανάτους, και προέρχεται από ένα δελτίο Τύπου των Ηνωμένων Εθνών το 2005. Περιέργως, το δελτίο επονομάζει το 4.000 ως «νέο» αριθμό σύμφωνα με μια μελέτη «διεθνούς ομάδας αποτελούμενης από περισσότερους από 100 επιστήμονες» ―μολονότι η εργασία στην οποία γινόταν παραπομπή χρονολογούνταν από το 1996 και συντάχθηκε από 7 μόνο επιστήμονες. «Αναμφίβολα, η δημοσίευση του 1996 δεν προορίστηκε ποτέ να βγει στους κύριους τίτλους των εφημερίδων 10 χρόνια αργότερα», παρατηρεί η Elisabeth Cardis, επί κεφαλής εισηγήτρια της Διεθνούς Αντιπροσωπείας για την Έρευνα επί του Καρκίνου στον Παγκόσμιο Οργανισμού Υγείας (WHO) στη Λυών της Γαλλίας.

Ακόμη πιο περίεργο είναι το ότι στη μελέτη τού 1996 είχαν εκτιμηθεί 9.000 θάνατοι, όχι 4.000. «Συνέβη είτε σκόπιμη παράλειψη είτε απλώς εξωφρενικό λάθος», λέει ο David Marples, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα ο οποίος έχει συγγράψει αρκετά βιβλία σχετικά με το Τσερνόμπιλ. Ο δε Keith Baverstock, πρώην επί κεφαλής του Ευρωπαϊκού Γραφείου τού WHO στο τμήμα για την προστασία από την ακτινοβολία, την αποκαλεί «επιστημονικά απαράδεκτη» καθώς και «επιλεκτική και παραπλανητική».

Κάποιος επιτελής στη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA) διαφώνησε έντονα, υποστηρίζοντας ότι και η IAEA και ο WHO φρονούν ότι ο αριθμός 4.000 είναι σωστός, επειδή ο υπολογισμός για τους πρόσθετους 5.000 θανάτους εμπεριέχει τόση αβεβαιότητα ώστε και οι δύο οργανισμοί «τον θεώρησαν ασήμαντο». Παρ’ όλα αυτά, ένας εκπρόσωπος Τύπου τού WHO τονίζει ότι, προκειμένου να διορθωθούν «οι ανακρίβειες» στο δελτίο Τύπου των Ηνωμένων Εθνών τού 2005, ο οργανισμός δημοσίευσε έκθεση τον Απρίλιο [2006], στην οποία ανακοινωνόταν ότι «εξαιτίας του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσερνόμπιλ, ίσως σημειωθούν έως και 9.000 θάνατοι». Οι διαφωνίες τους μπορεί να απορρέουν από τον καταστατικό χάρτη τής IAEA κατά τον οποίο επιδιώκεται «να επιταχυνθεί και να διευρυνθεί» η συμβολή της πυρηνικής ενέργειας παγκοσμίως, απ’ όπου και το ελατήριο να αναφέρονται λιγότεροι θάνατοι εξαιτίας τού Τσερνόμπιλ.

Εντούτοις, οι 9.000 θάνατοι ίσως αποτελεί τεράστια υποεκτίμηση. Η Cardis είχε περιορίσει την ανάλυσή της το 1996 στις μολυσμένες περιοχές της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της δυτικής Ρωσίας. Σύμφωνα δε με την IAEA, το 64% της ακτινοβολίας τού Τσερνόμπιλ κατέληξε σε περιοχές εκτός αυτών των χωρών.

Τον περασμένο Απρίλιο, η Cardis και μια νέα επιστημονική ομάδα επεξέτειναν την αρχική μελέτη σε όλη την Ευρώπη. Επιπρόσθετα στους 2.200 θανάτους εργαζομένων καθαρισμού που εκτιμήθηκαν στη μελέτη τού 1996, προβλέφθηκε ότι έως το 2065 άλλοι 6.700 έως 38.000 Ευρωπαίοι (με «καλύτερη εκτίμηση» τους 16.000) μπορεί να υποκύψουν σε καρκίνους προκαλούμενους από το Τσερνόμπιλ. Με άλλους υπολογισμούς, συμπεριλαμβανομένων ενός από τον Baverstock και κάποιου από το Ευρωπαϊκό Κόμμα των Πρασίνων, ο παγκόσμιος φόρος θανάτου τοποθετείται στις 30.000 έως 60.000.

Οι εκτιμήσεις των θανάτων τού Τσερνόμπιλ είναι επίσης αμφιλεγόμενες επειδή βασίζονται σε δεδομένα από τους επιζήσαντες των ατομικών βομβαρδισμών στην Ιαπωνία το 1945. Εκείνα τα άτομα έλαβαν υψηλές δόσεις ακτινοβολίας εφάπαξ, ενώ στο Τσερνόμπιλ οι άνθρωποι εκτέθηκαν σε μικρές, συνεχείς δόσεις επί χρόνια. Η αβεβαιότητα σχετικά με τα ακριβή ποσά ακτινοβολίας που έπληξαν τα θύματα στην Ιαπωνία έχει συμβάλει στις ευρείες διακυμάνσεις των εκτιμήσεων στην περίπτωση του Τσερνόμπιλ. Επιπλέον, ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι οποιοδήποτε ποσό ακτινοβολίας, οσοδήποτε μικρό, βλάπτει τον οργανισμό, και η βλάβη είναι ανάλογη προς τη δόση. Αλλοι θεωρούν ότι υφίσταται κάποιο κατώφλιο, κάτω από το οποίο η ακτινοβολία είναι ακίνδυνη.

Από το φαινόμενο κατωφλίου υποδηλώνεται ότι είναι εντελώς ανακριβείς οι εκτιμήσεις των δεκάδων χιλιάδων θανάτων, με βάση υπολογισμούς στους οποίους υποτίθεται ότι η βλάβη είναι γραμμικά ανάλογη προς τη δόση. «Δεν πρόκειται για εκτιμήσεις που αφορούν άτομα», παρατηρεί ο Antone Brooks, ραδιοβιολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. «Πρόκειται για αριθμούς οι οποίοι παρήχθησαν βάσει μιας υπόθεσης.» Επειδή ο Brooks πιστεύει στην ύπαρξη ενός κατωφλίου, θεωρεί σωστό να προσυπογράψει η IAEA τους 5.000 προβλεπόμενους θανάτους στις λιγότερο μολυσμένες περιοχές.

Ίσως να μη μάθουμε ποτέ ποιος έχει δίκιο στο παιχνίδι εκτιμήσεων του Τσερνόμπιλ. Ο καρκίνος σκοτώνει 1 στους 4 ανθρώπους, όπερ σημαίνει ότι, έως το 2065, περίπου 170 εκατομμύρια Ευρωπαίοι θα πεθάνουν από καρκίνους άσχετους με το Τσερνόμπιλ, παρατηρεί η Cardis. Έτσι, ακόμη και αν τελικά έχουμε πολλές χιλιάδες θανάτους λόγω του πυρηνικού ατυχήματος, θα είναι δυστυχώς αδύνατο να ανιχνευθούν ειδικά οι καρκίνοι συνεπεία τού Τσερνόμπιλ.

Επιστημονικά Νέα - Νοέμβριος, 2006