Χημεία

Όταν πριν από μία δεκαπενταετία ο θαλάσσιος χημικός John Hayes άνοιξε τεχνολογικά το δρόμο για την ανάλυση μικροσκοπικών δειγμάτων ιλύος του θαλάσσιου πυθμένα και τη μελέτη των περιεχόμενων ραδιενεργών ατόμων άνθρακα, επεδίωκε να διαλευκάνει τον μυστηριώδη τρόπο ζωής των νεκρών θαλάσσιων μικροοργανισμών που έζησαν πριν από χιλιάδες χρόνια. Ποτέ, φυσικά, δεν φανταζόταν ότι κάποια μέρα οι επίσημες αθλητικές αρχές θα χρησιμοποιούσαν την επινόησή του προκειμένου να συλλαμβάνουν όσους κατεργάρηδες καταφεύγουν σε ντοπάρισμα με λήψη φαρμακευτικών παρασκευασμάτων.

Αφού τροποποίησαν τη μέθοδο του Hayes ώστε να εξετάζουν τα άτομα άνθρακα στα ούρα των αθλητών, ερευνητές στο Ολυμπιακό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA) ανέπτυξαν την πρώτη αποφασιστική δοκιμασία σάρωσης για τη συνθετική τεστοστερόνη, ένα δημοφιλές αναβολικό στεροειδές το οποίο είναι απαγορευμένο στις περισσότερες αθλητικές διοργανώσεις ήδη από τη δεκαετία τού 1970. Η νέα δοκιμασία ―γνωστή και ως λόγος ισοτόπων άνθρακα (CIR)― έχει εφαρμοστεί σε αρκετές, πρόσφατες κυρίως, περιπτώσεις ντοπαρίσματος διάσημων αθλητών, μεταξύ των οποίων ο «χρυσός» ολυμπιονίκης Justin Gatlin, ο οποίος θα χάσει το παγκόσμιο ρεκόρ που κατέχει στα 100 μέτρα, και ο ποδηλάτης Floyd Landis, ο οποίος ίσως χάσει τον τίτλο από τον ποδηλατικό γύρο της Γαλλίας τού 2006.

Πριν από την καθιέρωση της δοκιμασίας CIR στα τέλη της δεκαετίας τού 1990, οι αναλυτές στηρίζονταν σε μια άλλη πιο απλή δοκιμασία μέσω της οποίας υπήρχε η δυνατότητα να αναγνωρίζονται μόνο υψηλότεροι του μέσου όρου λόγοι τεστοστερόνης (σημειώνονται ως Τ/Ε) στα ούρα. Αλλά επειδή σε ορισμένους ανθρώπους οι εν λόγω λόγοι είναι φυσιολογικά αυξημένοι, η στοιχειοθέτηση κατηγορίας εναντίον κάποιου αθλητή για ντοπάρισμα απαιτούσε περαιτέρω εξετάσεις. Εάν στα επακόλουθα δείγματα ούρων εντοπιζόταν λιγότερη τεστοστερόνη, οι ερευνητές δέχονταν ότι η αρχική υψηλή τιμή προκαλούνταν από κάποια συνθετική ουσία· αν, ωστόσο, οι ύστερες δοκιμασίες σάρωσης συμφωνούσαν με τα αρχικά αποτελέσματα, οι αθλητικοί παράγοντες δήλωναν ότι ο αθλητής ήταν καθαρός από αναβολικά ―μολονότι κάποιος θα μπορούσε να έχει λάβει συνθετική τεστοστερόνη καθ’ όλη την περίοδο των ελέγχων!

Έτσι, για τους ελέγχους των αθλητών ήταν αναγκαία μια μέθοδος μέσω της οποίας θα διαφοροποιούνταν η βιομηχανικά συντιθέμενη τεστοστερόνη από τη φυσική ορμόνη του οργανισμού. Η ερευνητική ομάδα στο Ολυμπιακό Εργαστήριο του UCLA γνώριζε ότι έπρεπε να εντοπίσει κάποιο σαφές χημικό «δακτυλικό αποτύπωμα» της ορμόνης βάσει του οποίου θα είχε τη δυνατότητα να ιχνηλατεί τα άτομα άνθρακα από τη μία ή την άλλη πηγή ―όπως ακριβώς ο Hayes είχε την ευχέρεια να προσδιορίζει κατά πόσον οι νεκροί μικροοργανισμοί του κατανάλωναν το διοξείδιο του άνθρακα στο θαλασσινό νερό ή τις ανερχόμενες φυσαλίδες μεθανίου μέσα από το γλοιώδες ίζημα του θαλάσσιου βυθού.

Η συνήθης πρακτική που ακολουθείται από τις φαρμακοβιομηχανίες στη σύνθεση μορίων τεστοστερόνης βασίζεται στη χρήση ενός σκελετού ατόμων άνθρακα φυτικής προέλευσης, από τα άγρια γιαμ (Dioscorea sp.) και τα φασόλια σόγιας. Τα συγκεκριμένα φυτά θερμού κλίματος, όπως και τα συγγενικά τους είδη, κατεργάζονται τον άνθρακα κατά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι τα φυτά εύκρατου κλίματος, όπως το καλαμπόκι. Με την κατεργασία αυτή, τα συγγενικά της σόγιας είδη μένουν σε σημαντικό βαθμό «άδεια» από άνθρακα-13 (ισότοπο το οποίο διαθέτει ένα επιπλέον νετρόνιο και, ως εκ τούτου, ελαφρώς μεγαλύτερη μάζα από το κοινό ισότοπο άνθρακα-12).

Αν το αποτύπωμα της τεστοστερόνης στα ούρα κάποιου αθλητή μοιάζει με εκείνο της σόγιας, όπως συνέβη και στην περίπτωση των Gatlin και Landis, τότε αυτό «κάνει μπαμ» συγκρινόμενο με τη χοληστερόλη ή τις άλλες ορμόνες του ίδιου δείγματος ούρων. Στις εν λόγω ορμόνες αναφοράς, όπως και σε όλες τις χημικές ενώσεις που παράγονται από τον οργανισμό του ανθρώπου, εμπεριέχεται περισσότερος άνθρακας-13 (σε σχέση με τον άνθρακα-12) απ’ ό,τι στη σόγια. Από τις ποικίλες φυτικές ύλες που καταναλώνουμε με την τροφή μας ―οτιδήποτε, από τα μήλα μέχρι τα κολοκυθάκια, ακόμη και το καλαμπόκι που καταναλώνει μια αγελάδα προτού καταλήξει σε κιμά για μπιφτέκια― εμπλουτίζονται, από διαγνωστική άποψη, οι φυσικά παραγόμενες ορμόνες.

Η δοκιμασία CIR «είναι ακαταμάχητη και με εντυπωσιάζει», λέει ο Hayes, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο τού Γουντς Χόουλ (Μασαχουσέτη), του μεγαλύτερου ανεξάρτητου και μη κερδοσκοπικού οργανισμού θαλάσσιας έρευνας στις ΗΠΑ. Εξηγεί δε ότι θα ήταν ανέφικτη μια αλλαγή στο αποτύπωμα των ισοτόπων άνθρακα της φυσικά εκκρινόμενης τεστοστερόνης δίχως ταυτόχρονα να αλλάξει το αντίστοιχο των ορμονών αναφοράς. Η αφυδάτωση, η κατανάλωση αλκοόλ και πολλές από τις δικαιολογίες που ελαφρά τη καρδία επικαλούνται οι κατηγορούμενοι αθλητές απλούστατα δεν θα ασκούσαν καμία επίδραση. Μόνο εάν ο οργανισμός είχε τη δυνατότητα να συνθέτει ο ίδιος τεστοστερόνη από μια συνθετική χημική ένωση ―όπως η κορτιζόνη, την οποία μερικές φορές οι αθλητές λαμβάνουν με ένεση προκειμένου να μειώσουν τη μυϊκή φλεγμονή―, η φυσική ορμόνη θα επεδείκνυε αποτύπωμα όμοιο με εκείνο της συνθετικής, σημειώνει ο Hayes.

Οι ειδικοί προβλέπουν ότι, λόγω της αποτελεσματικότητας που έχει η δοκιμασία CIR, με την οποία ταυτοποιείται επίσης και μια σειρά συνθετικών ενώσεων συγγενικών με την τεστοστερόνη, οι αθλητές πλέον θα το σκέφτονται πολύ καλά πριν καταφύγουν στη λήψη στεροειδών ―τουλάχιστον προσωρινά. Μέχρις ότου οι ντοπαριζόμενοι ανακαλύψουν νέο τρόπο για να ξεπεράσουν το διαγνωστικό σύστημα, φαίνεται πως θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη το παλαιό γνωστό στερεότυπο «είσαι ό,τι τρως».

Επιστημονικά Νέα - Δεκέμβριος, 2006