|
|
 |
Όραση για προσβεβλημένα μάτια
|
|
|
|
|
|
|
Στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ανθρώπου υπάρχουν εκατομμύρια φωτοϋποδεκτικά κύτταρα, τα οποία συλλέγουν το φως και μεταβιβάζουν σήματα στον εγκέφαλο. Ο θάνατος των εν λόγω κυττάρων σε ένα άτομο συνοδεύεται και από έλλειψη ή απώλεια της όρασής του. Ερευνητές οι οποίοι μελετούν την τύφλωση με στόχο να επιτύχουν την αναστροφή της, έχουν στραφεί στα αρχέγονα κύτταρα, και από πρόσφατα πειράματα έχει καταδειχθεί ότι με τα κύτταρα αυτά θα μπορούσε να αναπληρώνεται το κενό που αφήνει η απώλεια των φωτοϋποδοχέων κατά την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας του αμφιβληστροειδούς.
Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αντιπροσωπεύει την πιο κοινή μορφή τύφλωσης από την οποία προσβάλλεται το 10% όσων έχουν υπερβεί το εξηκοστό πέμπτο έτος. Αρχικά προσβάλλεται η προστατευτική επιθηλιακή επένδυση που ονομάζεται μελάγχρουν επιθήλιο του αμφιβληστροειδούς, το οποίο διακινεί θρεπτικές ουσίες στα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα και είναι ζωτικό για την επιβίωση των τελευταίων. Έτσι, με ένα φρέσκο μόσχευμα μελάγχροος επιθηλίου θα ήταν θεωρητικά εφικτή η διάσωση των φωτοϋποδοχέων που πεθαίνουν. Πρακτικά, ωστόσο, η προσέγγιση αυτή δεν έχει νόημα αν λάβει κανείς υπόψη του τις μεγάλες ποσότητες ιστού που απαιτούνται για τη θεραπεία των εκατομμυρίων ατόμων τα οποία δείχνουν συμπτώματα πρώιμης εκφύλισης της ωχράς.
Επιστήμονες της βιοτεχνολογικής εταιρείας Advanced Cell Technology στο Γούστερ της Μασαχουσέτης έχουν δημιουργήσει μια πλουσιότερη πηγή κυττάρων μελάγχροος επιθηλίου: Το 2004 επινόησαν έναν τρόπο για να παρασύρουν εμβρυϊκά αρχέγονα κύτταρα ώστε να μετατρέπονται σε μεταμοσχεύσιμο ιστό μελάγχροος επιθηλίου. Στη συνέχεια, μετέφεραν με ένεση τα μετασχηματισμένα κύτταρα στα μάτια ποντικών οι οποίοι παρουσίαζαν κάποια γενετική ατέλεια στα κύτταρα μελάγχροος επιθηλίου ―συνεπεία της οποίας πέθαιναν οι φωτοϋποδοχείς τους. Σύμφωνα με τη δημοσίευση της ερευνητικής ομάδας στο Cloning and Stem Cells του περασμένου Σεπτεμβρίου [2006], εβδομάδες αργότερα, όταν οι συνέπειες της νόσου θα έκαναν κανονικά την εμφάνισή τους, όσα πειραματόζωα είχαν υποβληθεί στη θεραπεία ήταν σε θέση να ακολουθούν τις ραβδώσεις πάνω σε κυλιόμενο κύλινδρο 2 φορές καλύτερα συγκριτικά με τα ζώα στα οποία δεν είχε εφαρμοστεί η θεραπεία. Πάντως, μολονότι βελτιωμένη, η όρασή τους υπολειπόταν κατά πολύ της φυσιολογικής.
Για τη θεραπεία, ωστόσο, των ασθενών με εκφύλιση της ωχράς σε προχωρημένο στάδιο ή με άλλες ασθένειες των φωτοϋποδοχέων θα απαιτείται τελικά επισκευή των ίδιων των φωτοϋποδεκτικών κυττάρων. Τον περασμένο Νοέμβριο, ερευνητές στο University College του Λονδίνου και σε άλλα ινστιτούτα ανακοίνωσαν ότι είχαν απομονώσει κύτταρα από αμφιβληστροειδείς χιτώνες ποντικών σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια, και ακολούθως τα είχαν μεταμοσχεύσει με επιτυχία σε τυφλούς ποντικούς. Διαπίστωσαν δε ότι τα ανώριμα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα από υγιή νεογέννητα ποντίκια, και όχι τα εμβρυϊκά ή τα προερχόμενα από ενήλικα ζώα κύτταρα, μετανάστευαν στη σωστή περιοχή του αμφιβληστροειδούς και συνέχιζαν να αναπτύσσονται σε ώριμα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα. Επιπλέον, όσες οφθαλμικές κόρες λάμβαναν αυτά τα κύτταρα παρουσίαζαν μια μεγαλύτερη φωτοευαισθησία συγκριτικά με εκείνες στις οποίες δεν πραγματοποιόταν ανάλογη μεταμόσχευση. Από τα ευρήματα αυτά φάνηκε σε ποια αναπτυξιακά στάδια είναι εφικτή η μεταμόσχευση κυττάρων ―λόγου χάρη, τα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα πρέπει να είναι σχετικά ωριμότερα από τα αρχέγονα κύτταρα, σύμφωνα με τον Thomas Reh, ο οποίος μελετά την ανάπτυξη του αμφιβληστροειδούς χιτώνα στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Εντούτοις, το ανθρώπινο ισοδύναμο με τα κύτταρα των ποντικών θα πρέπει να απομονώνεται από εμβρυϊκούς αμφιβληστροειδείς, θέτοντας το γνωστό βιοηθικό πρόβλημα που συνοδεύει τα αρχέγονα κύτταρα ―ποια θα είναι η πηγή των ανώριμων κυττάρων. Εναλλακτικές λύσεις για τη δημιουργία ανώριμων φωτοϋποδεκτικών κυττάρων θα μπορούσαν, πάντως, να αποδειχθούν τα αρχέγονα κύτταρα από ενήλικα ή τα αρχέγονα κύτταρα του κερατοειδούς χιτώνα.
Στο εργαστήριό του, ο Reh μετατρέπει ανθρώπινα αρχέγονα κύτταρα εμβρυϊκής προέλευσης σε αρχέγονα κύτταρα αμφιβληστροειδούς, και μέχρι σήμερα, περίπου το 6% αυτών διαφοροποιούνται στη συνέχεια σε φωτοϋποδεκτικά κύτταρα. Η απόδοση αυτή μπορεί να ακούγεται μικρή, δεν θα πρέπει όμως να λειτουργεί αποθαρρυντικά κατά τον Evan Snyder, ερευνητή των αρχέγονων κυττάρων στο Ινστιτούτο Ιατρικής Έρευνας Burnham στη Λα Χόγια της Καλιφόρνιας. Από τη μελέτη όσων παραγόντων ωθούν τούτο το 6% να ακολουθήσει το πεπρωμένο των φωτοϋποδεκτικών κυττάρων, οι ερευνητές θα μπορούσαν να βρουν τρόπους για την παραγωγή περισσότερων μεταμοσχεύσιμων κυττάρων. Επίσης, θα μπορούσαν να επινοήσουν τρόπο για την επιλογή των καταλληλότερων κυττάρων από ένα μικτό κυτταρικό πληθυσμό: ο Anand Swaroop, ερευνητής οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στο Αν Αρμπορ, διερευνά μέθοδο για ταυτοποίηση και επιλογή των φωτοϋποδεκτικών κυττάρων με βάση τις επιφανειακές πρωτεΐνες τους.
Έχοντας δημιουργήσει και διασφαλίσει την πηγή των κυττάρων, αλλά και εξουδετερώσει κάθε ανησυχία σχετικά με την ασφαλή μεταμόσχευση αρχέγονων κυττάρων, οι ερευνητές θα έχουν να αντιμετωπίσουν πιθανότατα και τη μεγαλύτερη για αυτούς πρόκληση: να καταδείξουν ότι οι μεταμοσχευμένοι υποδοχείς συνδέονται με άλλους νευρώνες που καταλήγουν στα οπτικά νεύρα· κάθε φωτοϋποδοχέας θα πρέπει να αναπτύσσει εκατοντάδες ζωτικές συνδέσεις. «Επειδή δηλαδή θα διαθέτουμε τον κατάλληλο τύπο κυττάρων, τούτο δεν σημαίνει ότι θα οργανώνεται και το αντίστοιχα κατάλληλο κύκλωμα», λέει ο Snyder. Τα μοσχεύματα ανώριμων φωτοϋποδοχέων από αμφιβληστροειδείς ποντικών δραστηριοποιούνται όπως πρέπει, αλλά ο Swaroop προειδοποιεί ότι η όποια επισκευή των φωτοϋποδεκτικών κυττάρων πρέπει να υπολογιστεί με βάση κάποιους συμπεριφορικούς ελέγχους. Η δραστηριότητα που διαπιστώνεται στις οφθαλμικές κόρες των πειραματόζωων θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα επιμέρους συνδέσεων, η γνήσια όμως βελτίωση της όρασης εξαρτάται από την ικανότητα των ποντικών να αντιδρούν στο χρώμα και σε άλλα οπτικά ερεθίσματα. Σε τελική ανάλυση, μένει να το δούμε, και τότε θα το πιστέψουμε.
|
|
|
|
|
|
