|
|
 |
Εκκεντρικός αστέρας
|
|
|
|
|
|
Ο Γαλαξίας μας είναι εγκατεσπαρμένος με τα «πτώματα» των νεκρών άστρων. Στο τέλος της χρήσιμης ζωής τους, τα περισσότερα άστρα στο Γαλαξία αποβάλλουν τα εξώτερα στρώματά τους και συρρικνώνονται σε λευκούς νάνους —πυκνές σφαίρες περίπου στο μέγεθος της Γης. Όμως, τα άστρα μεγάλης μάζας εκρήγνυνται ως σουπερνόβα και αφήνουν πίσω τους ακόμα πυκνότερα υπολείμματα που ονομάζονται αστέρες νετρονίων και έχουν μέγεθος από 20 έως 40 χιλιόμετρα μόνο, αλλά ζυγίζουν περισσότερο από τον Ήλιο μας. (Τα πιο μεγάλα άστρα, μάλιστα, μετατρέπονται σε μαύρες τρύπες). Από τη δεκαετία του 1960, οι αστρονόμοι έχουν παρατηρήσει μια μεγάλη ποικιλία αστέρων νετρονίων. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι περιστρεφόμενοι με υπερβολικά μεγάλη ταχύτητα πάλσαρ, οι οποίοι «σαρώνουν» με ραδιοκύματα το Γαλαξία, και οι διπλοί αστέρες ακτίνων Χ, οι οποίοι καταβροχθίζουν το υλικό που ανασύρουν από τα άστρα-συνοδούς τους. Τον περασμένο Αύγουστο, ερευνητές ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του, πιθανότατα, πιο παράξενου αστέρα νετρονίων που έχει ώς τώρα ανακαλυφθεί —ένας μοναχικός εκπομπός ακτίνων Χ, ο οποίος βρίσκεται στον αστερισμό της Μικρής Αρκτου και μοιάζει να μην κατατάσσεται σε καμία από τις γνωστές κατηγορίες άστρων. Οι επιστήμονες έχουν προ πολλού ενθουσιαστεί με τους αστέρες νετρονίων, διότι η φυσική που τους περιγράφει είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη. Η «συντριπτική» τους βαρύτητα συντήκει τα ηλεκτρόνια και τα πρωτόνια σε νετρόνια, ενώ στον πυρήνα του άστρου τα νετρόνια μπορούν να διασπαστούν στα κουάρκ από τα οποία συνίστανται. Προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα το σχηματισμό και την εξέλιξη των εν λόγω σωμάτων, κάποιοι ερευνητές εστιάζουν την προσοχή τους στους απομονωμένους αστέρες νετρονίων (INS), οι οποίοι έχουν απομακρυνθεί από τα νεφελώδη υπολείμματα της υπερκαινοφανούς έκρηξης που τους δημιούργησε. Την τελευταία δεκαετία, οι αστρονόμοι έχουν ανιχνεύσει, με τη βοήθεια του γερμανικού διαστημικού τηλεσκοπίου ROSAT, επτά παρόμοια σώματα που εξέπεμπαν ακτίνες Χ αλλά δεν παρήγαγαν καθόλου ραδιοκύματα όπως αυτά από τους περιστρόμενους πάλσαρ. Έχοντας ονομαστεί «The Magnificent Seven» (Υπέροχοι Επτά), από την κλασική ταινία Και οι 7 ήταν υπέροχοι του 1960, οι εν λόγω αστέρες νετρονίων θεωρείται ότι βρίσκονται σχετικά κοντά (οι περισσότεροι από αυτούς σε απόσταση μικρότερη από 2.000 έτη φωτός από τον Ήλιο) και ότι είναι σχετικά νέοι (έχουν ηλικία πιθανότατα μικρότερη από 1 εκατομμύριο έτη). Στην προσπάθεια ανίχνευσης επιπρόσθετων αστέρων INS, μια ομάδα αποτελούμενη από τον Robert Rutledge, του Πανεπιστημίου McGill στον Κεμπέκ του Καναδά, και τους Derek Fox και Andrew Shevchuk, του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνιας, ταυτοποίησαν μέσω του ROSAT μία ακόμη πηγή ακτίνων Χ σε ένα τμήμα του ουρανού όπου δεν υπήρχαν συνήθη άστρα. Λεπτομερέστερες παρατηρήσεις με επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια αποκάλυψαν ένα αντικείμενο του οποίου το φάσμα ήταν σε αδρές γραμμές όμοιο με αυτό των «Υπέροχων Επτά». Όμως, το νέο αντικείμενο ήταν αρκετά διαφορετικό από τις άλλες πηγές INS· έτσι, οι ερευνητές το ονόμασαν τελικά Calvera, από τον «κακό» που μαχόταν κατά τον επτά μισθωμένων «πιστολέρο» στην ταινία. Ο Calvera βρίσκεται σε ασυνήθιστα υψηλό γαλαξιακό πλάτος· όπως φαίνεται από τη Γη, ο αστέρας νετρονίων βρίσκεται περίπου 30 μοίρες πάνω το δίσκο του Γαλαξία. Εάν κανείς υποθέσει ότι ο Calvera έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τους άλλους αστέρες INS, τότε ο εν λόγω αστέρας νετρονίων πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση 25.000 ετών φωτός από τη Γη και 15.000 ετών φωτός πάνω από το γαλαξιακό επίπεδο. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο Calvera βρίσκεται ακριβώς στην γαλαξιακή άλω —τη διάχυτη σφαιρική περιοχή που περιβάλλει τον Γαλαξία. Επειδή ο σχηματισμός ενός αστέρα νετρονίων στην άλω είναι απίθανος, η ερευνητική ομάδα υπέθεσε ότι ο Calvera μπορεί να εξακοντίστηκε από τον γαλαξιακό δίσκο από τη δύναμη της βίαιης γένεσής του. Όμως, αν ο Calvera σχηματίστηκε πριν από λιγότερο από 1 εκατομμύριο χρόνια, όπως προβλέπουν τα μοντέλα, τότε θα έπρεπε να απομακρύνεται από το Γαλαξία με ταχύτητα 5.000 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από την ταχύτητα οποιουδήποτε άλλου αστέρα νετρονίων. Οι αινιγματικές αυτές παρατηρήσεις οδήγησαν τους ερευνητές στην αναθεώρηση της κατάταξης του Calvera στην κατηγορία των INS. Δήλωσαν πως μάλλον πρόκειται για πάλσαρ με περίοδο περιστροφής της τάξεως του χιλιοστοδευτερολέπτου —ένας αστέρας νετρονίων του οποίου η περιστροφή έχει επιταχυνθεί σε υπερβολικό βαθμό εξαιτίας της προσαύξησής του με υλικό προερχόμενου από το συνοδό του (το οποίο, στην περίπτωση του Calvera, θα έχει καταβροχθιστεί πλήρως ή διασκορπιστεί πριν από πολύ καιρό). Εάν η υπόθεση αυτή ίσχυε, ο Calvera θα βρισκόταν πολύ πλησιέστερα στη Γη —σε απόσταση 250 ως 1.000 ετών φωτός, καθιστώντας τον έναν από τους κοντινότερους αστέρες νετρονίων. Όταν, όμως, οι ερευνητές έστρεψαν το τηλεσκόπιο στον Calvera, δεν ανίχνευσαν τους υπερταχείς παλμούς που θα ανέμεναν από ένα πάλσαρ με περίοδο περιστροφής της τάξεως του χιλιοστοδευτερολέπτου. «Αυτό σίγουρα ενέτεινε το μυστήριο», αναφέρει ο Fox. Οι ερευνητές σχεδιάζουν περισσότερες παρατηρήσεις του Calvera προκειμένου να αποσαφηνίσουν την κατάστασή του. Στο μεταξύ, αρχίζουν να μελετούν άλλες 10 απομονωμένες πηγές ακτίνων Χ, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν εξίσου μυστήριες.
|
|
|
|
|
|
