Αστρονομία

Σε εκείνους που οραματίζονται προκεχωρημένα φυλάκια-βάσεις να ευημερούν στη Σελήνη, η ανεύρεση παχέων στρωμάτων πάγου στους σεληνιακούς πόλους θα ισοδυναμούσε με την ανακάλυψη χρυσού και κάτι παραπάνω. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα μπορούσαμε να εξαγάγουμε από το έδαφος μεγάλα κομμάτια πάγου και να τα τήξουμε ώστε να προμηθευτούμε νερό για πόση, για καλλιέργεια φυτών και για παρασκευή πυραυλικών καυσίμων.

Δυστυχώς, όμως, τα όνειρα αυτά πιθανώς θα χρειαστεί να περιοριστούν. Από νέες παρατηρήσεις που διεξήχθησαν από το Αστεροσκοπείο του Αρεσίμπο (στο Πουέρτο Ρίκο) προκύπτει ότι οι μελλοντικοί άποικοι της Σελήνης ίσως αναγκαστούν να τα βγάλουν πέρα με μικροσκοπικούς παγοκρυστάλλους που υπάρχουν διάσπαρτοι μέσα στο σεληνιακό έδαφος.

Η ομάδα του Αρεσίμπο, της οποίας ηγείται ο Bruce A. Campbell (του Κέντρου Μελετών Γης και Πλανητών ―Smithsonian Institution), χρησιμοποίησε το ραντάρ μήκους κύματος 70 εκατοστών για να εξερευνήσει τη σεληνιακή επιφάνεια σε βάθος έως και πέντε φορές μεγαλύτερο αυτού όλων των προηγούμενων μελετών που είχαν εντοπίσει ενδείξεις ύπαρξης πάγου. «Απλώς, θέλαμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν μας ξέφυγε τίποτα» αναφέρει ο Campbell.

Οι επιστήμονες εδώ και καιρό υποπτεύονταν πως υπάρχει κάποιας μορφής υδατικός πάγος στο εσωτερικό βαθέων κρατήρων κοντά στους σεληνιακούς πόλους. Εκεί, το ανώτερο χείλος του ηλιακού δίσκου δεν ανέρχεται ποτέ περισσότερο των 2Α πάνω από τον ορίζοντα, με συνέπεια να αναπτύσσονται μακριές σκιές που κρατούν μονίμως στο σκοτάδι τις υποκείμενες περιοχές. Έτσι, όταν σε αυτές τις σκοτεινές τοποθεσίες εισβάλλουν ελεύθερα μόρια νερού, θα πρέπει, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών ―οι οποίες ουδέποτε ξεπερνούν τους -173 βαθμούς Κελσίου―, να στερεοποιούνται αμέσως.

Οι διάφορες επιστημονικές ομάδες ανταγωνίζονταν μεταξύ τους στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τις μετρήσεις ραντάρ που διεξήχθησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, άφηναν δε ανοιχτό το ενδεχόμενο να υπάρχουν στις εν λόγω περιοχές (που πια ονομάζονται «παγίδες ψύχους») αποθέσεις πάγου. Ακόμα αποτελεί αντικείμενο συζήτησης η ισχυρή ηχώ του ραντάρ που παρατήρησαν, αφού κάλλιστα μπορούσε να προέρχεται είτε από παχιά στρώματα πάγου είτε από το επικλινές ανώμαλο ανάγλυφο των τοιχωμάτων των κρατήρων. Λιγότερο αμφιλεγόμενη υπήρξε η ανακοίνωση το 1998 ότι το διαστημικό σκάφος Lunar Prospector ανίχνευσε σημαντικές ποσότητες υδρογόνου ―πιθανόν ως συστατικό νερού― πάνω από τις σκοτεινές περιοχές των πόλων. Καθεμία, όμως, από αυτές τις πρώτες αποστολές διεξήγαγε έρευνες σε βάθος μόλις 1 με 2 μέτρα μέσα στο σεληνιακό έδαφος.

Η ομάδα του Campbell χρησιμοποίησε το ραντάρ του Αρεσίμπο για να διεισδύσει κατά μέσον όρο 5 μέτρα κάτω από τον πυθμένα διάφορων μικρών σκιερών κρατήρων κοντά στον βόρειο σεληνιακό πόλο, καθώς και των κρατήρων Shoemaker και Faustini στον νότιο σεληνιακό πόλο. Καθώς η ηχώ του ραντάρ έφτανε ασθενής, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα η δέσμη συνάντησε μόνο σεληνιακά πετρώματα και σκόνη, τα οποία και απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος της.

Ο Campbell παραδέχεται ότι απογοητεύθηκε που δεν βρήκε παχιές αποθέσεις πάγου, ωστόσο επισημαίνει ότι τα αποτελέσματα της ομάδας του δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση πως η Σελήνη στερείται πάγου. Όπως εξηγεί, κρύσταλλοι όμοιοι με μπαλάκια του γκολφ θα μπορούσαν να υπάρχουν σε αφθονία στο σεληνιακό έδαφος, παράλληλα δε θα παρέμεναν αόρατοι για τα ραντάρ. Το πρόβλημα όμως έγκειται στο ότι οι κρύσταλλοι θα μπορούσαν να έχουν και μέγεθος νιφάδων χιονιού ή ακόμα μικρότερο, ώστε η συλλογή τους από το σεληνιακό υλικό θα αποτελούσε μεγαλύτερη πρόκληση και δαπανηρότερο εγχείρημα απ’ ό,τι η εξόρυξη ογκωδών κομματιών πάγου.

Η ανακάλυψη στρωμάτων πάγου θα σήμαινε επίσης ότι το συνολικό απόθεμα σεληνιακού πάγου θα ήταν σημαντικά μεγαλύτερο ακόμα και από τις πιο φιλόδοξες τρέχουσες εκτιμήσεις των 10 δισεκατομμυρίων τόνων ή και περισσότερο. Η ποσότητα αυτή μπορεί να ακούγεται μεγάλη, στην ουσία όμως αντιστοιχεί μόνο σε μια μικρή λίμνη, σημειώνει ο Alan Binder, ιδρυτής και διευθυντής του Σεληνιακού Ερευνητικού Ινστιτούτου στο Τούσον της Αριζόνας. Οι επισκέπτες της Σελήνης θα αναγκάζονταν να πάρουν δύσκολες αποφάσεις σχετικά με τον τρόπο συντήρησης του εξαιρετικά περιορισμένου αποθέματος, δηλώνει ο Binder.

Μερικοί ερευνητές επιμένουν ακόμα ότι στρώματα πάγου μπορεί να υπάρχουν σε μέρη που δεν έχει ψάξει ώς τώρα κανείς. Πέρυσι, ο φυσικός Ben Bussey, του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, και οι συνεργάτες του ανέφεραν ότι οι παγίδες ψύχους της Σελήνης ενδεχομένως καλύπτουν διπλάσια έκταση από αυτή που μνημονευόταν σε προηγούμενες εκτιμήσεις. Ο Bussey προτείνει επίσης ότι ίσως υπάρχουν σημαντικές αποθέσεις στους πυθμένες πολλών μετεωρικών κρατήρων που δεν είναι ορατοί από τη Γη.

Κανείς δεν φαίνεται να διαφωνεί ότι το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η εγγύτερη διερεύνηση του ζητήματος. H NASA εξετάζει ήδη το ενδεχόμενο μιας αποστολής που θα διερευνούσε τον πυθμένα ενός σκοτεινού κρατήρα και θα απέστελλε τα δείγματα πίσω στη Γη. Αλλά και αστροναύτες ίσως έχουν την ευκαιρία της επιτόπιας έρευνας, αφού η Κίνα, αλλά και η κυβέρνηση Μπους, καταστρώνουν φιλόδοξα σχέδια επανδρωμένων αποστολών στη Σελήνη.

Επιστημονικά Νέα - Απρίλιος, 2004