Οικολογία

Εκεί στα ψηλά όρη της κινεζικής επαρχίας Σετσουάν, ο George Davis του Πανεπιστημίου George Washington συλλέγει ακίνδυνα κατ’ όψιν σαλιγκάρια από μια λασπώδη τάφρο σε καλλιεργούμενες εκτάσεις ανεπτυγμένες κατά βαθμίδες. Καθώς ο εν λόγω εξελικτικός βιολόγος χειρίζεται επιδέξια τη μικρή λαβίδα του, συλλογίζεται πώς οι μεγάλης έκτασης αποδιοργανώσεις του φυσικού περιβάλλοντος επιφέρουν αντιστοίχως εκτεταμένα προβλήματα, μεταξύ των οποίων την εκδήλωση επιδημιών. «Εξαιτίας της ανθρώπινης επέμβασης στα οικοσυστήματα, ασθένειες όπως η άτυπη πνευμονία (SARS) μπορούν να εμφανιστούν ξαφνικά» εξηγεί. «Σήμερα δε, συμβαίνει μία από τις ιστορικά δυναμικότερες μεταβολές στο οικοσύστημα του φράγματος Three Gorges (Τρία φαράγγια).»

Και γιατί ανησυχεί; Ανησυχεί για τις λοιμώξεις από παρασιτικούς σκώληκες οι οποίοι προκαλούν την ταχέως εξαπλούμενη και δυνητικά θανατηφόρα σχιστοσωμίαση, νόσο που εκτός από τα συλλεγόμενα σαλιγκάρια μολύνει και τους ανθρώπους. Ο Davis και οι συνεργάτες του στο Ινστιτούτο Παρασιτικών Νόσων (IPD) της Κίνας, με έδρα τη Σανγκάη, διαπιστώνουν ότι το υδροηλεκτρικό φράγμα Three Gorges ―το μεγαλύτερο του κόσμου― εξωθεί σε αύξηση κρουσμάτων σχιστοσωμίασης στις περιοχές γύρω από τη μεγαλύτερη λίμνη της Κίνας.

Από παλιά, ο έλεγχος της σχιστοσωμίασης ―γνωστή επίσης και ως πυρετός από σαλιγκάρια― ανήκει στις προτεραιότητες της Κίνας. Το 1942 μολύνθηκαν σχεδόν 12 εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά μία από τις πιο επιτυχημένες στην ιστορία πρωτοβουλίες σε επίπεδο δημόσιας υγείας κατόρθωσε να θέσει την επιδημία υπό έλεγχο. Η διαχείριση της σχιστοσωμίασης, ωστόσο, απαιτεί επαγρύπνηση και χρήματα· έτσι, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών τα ποσοστά λοίμωξης στην Κίνα αυξομειώνονταν ανάλογα με τις πολιτικοοικονομικές συνθήκες. Είναι γεγονός ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, οι λοιμώξεις ακολουθούν ανιούσα πορεία, από τις 700.000 καταγεγραμμένες περιπτώσεις νόσου το 2000 στα τουλάχιστον 850.000 φετινά περιστατικά. «Σήμερα η σχιστοσωμίαση αποτελεί τη σοβαρότερη παρασιτική νόσο στην Κίνα» παρατηρεί ο Wu Weiping, επιδημιολόγος στο IPD και συνεργάτης τού Davis.

Η νόσος προκαλείται από το σκώληκα Schistosoma ο οποίος μολύνει τα σαλιγκάρια του γλυκού νερού. Οι προνύμφες που δημιουργούνται μολύνουν τα σπονδυλωτά (συνηθέστερα τα βοοειδή και τον άνθρωπο) κυρίως μέσω της επαφής του δέρματος με το νερό. Στη συνέχεια, οι προνύμφες αναπαράγονται εγγενώς εντός του ξενιστή, ο οποίος αποβάλλει τα αβγά στα κόπρανά του. Στα συμπτώματα της νόσου στον άνθρωπο συμπεριλαμβάνονται η κόπωση, ο πυρετός, οι εσωτερικές βλάβες, η διάταση των οργάνων, και τελικά ο θάνατος αν ο ασθενής δεν προχωρήσει σε εφαρμογή θεραπείας.

Ο Davis, ο οποίος έχει αφιερώσει 40 χρόνια διερευνώντας την εξέλιξη και την ταξινομική των ασιατικών σαλιγκαριών-ξενιστών του παρασίτου της σχιστοσωμίασης, έχει δείξει ότι στην Κίνα η ασθένεια συνίσταται από δύο τουλάχιστον συγκεκριμένα σύνδρομα ενδημικά στις απέναντι πλευρές του φυσικού φραγμού που ήταν κάποτε το Three Gorges (εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το φράγμα). Για παράδειγμα, κάτω από το φράγμα εκτείνεται η λίμνη Πογιάνγκ, η μεγαλύτερη της Κίνας· η περιοχή δεν είναι άλλο από ένα τυπικό γεωργικό περιβάλλον με ευρείας κλίμακας μηχανοποιημένες καλλιέργειες, όπου οι νεροβούβαλοι αποτελούν τον κύριο παράγοντα διά του οποίου οι σκώληκες ολοκληρώνουν τον βιολογικό τους κύκλο. Αντίθετα, πάνω από το φράγμα, στα όρη της επαρχίας Σετσουάν, οι νεροβούβαλοι σπανίζουν. «Εδώ, ο βιολογικός κύκλος ολοκληρώνεται μέσω του ανθρώπου και από τη χρήση των ανθρώπινων απορριμάτων ως λίπασμα» σημειώνει ο Davis καθώς επιβλέπει την ομάδα του για τη συλλογή σαλιγκαριών στο χωριό Σιον. «Είναι ένας εξ ολοκλήρου διαφορετικός τρόπος, ακόμη και από γενετική άποψη.» Και τούτο έχει οδηγήσει σε ποικίλους δείκτες προσβολής στους ανθρώπους: ο μέσος δείκτης στη λίμνη Πογιάνγκ είναι από 10 έως 12%, ενώ στα όρη του Σετσουάν μπορεί να φτάσει και το 60%.

Η οικογενετική αποτελεί τη μόνη οδό για να εξηγηθούν οι αποκλίσεις αυτού του τύπου, δηλώνει ο Davis. Μέρος των ερευνών του περιλαμβάνει δεδομένα που ελήφθησαν στη λίμνη Πογιάνγκ όταν το περιβάλλον επηρεαζόταν από τον ετήσιο κύκλο πλημμυρών του ποταμού Γιανγκτσέ. Όταν τον Ιούνιο του 2003 έκλεισαν οι θύρες του φράγματος, το πλημμύρισμα σταθεροποιήθηκε, και ξαφνικά η λίμνη Πογιάνγκ απέκτησε ένα νέο ενδιαίτημα σαλιγκαριών. Εντός 18 μηνών, η μόλυνση των σαλιγκαριών από τα παράσιτα είχε αυξηθεί απότομα γύρω από τη λίμνη. Τα αποτελέσματα, τα οποία πρόκειται να δημοσιευθούν το φθινόπωρο, δεν ήταν απρόσμενα. «Μα είχαμε προβλέψει τι θα συνέβαινε στη λίμνη Πογιάνγκ, και είχαμε εκθέσει αυτές τις προβλέψεις στην ερευνητική πρόταση που είχαμε υποβάλει για χρηματοδότηση» τονίζει ο Davis. (Η εργασία του υποστηρίζεται οικονομικά από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, τα οποία χρηματοδοτούν την έρευνα για αναδυόμενα παρασιτικά νοσήματα.)

Επιπλέον, ο Davis παρακολουθεί την πορεία ανάμειξης των δύο υποειδών σαλιγκαριού που διατηρούνταν χωριστά από το Three Gorges πριν από την κατασκευή του φράγματος. Αφότου ο ταμιευτήρας άρχισε να γεμίζει, οι δύο πληθυσμοί του σαλιγκαριού ήταν πλέον ελεύθεροι να αλληλοαναμειχθούν, γεγονός που ίσως οδηγήσει σε μεγαλύτερα ποσοστά μόλυνσης, αφού στο παράσιτο προσφέρεται μεγαλύτερη γενετική ποικιλότητα προς επιλογή. «Και ξέρετε, αυτό είναι πολύ επικίνδυνο» λέει.

Προς το παρόν, οι πρόσφατες οικολογικές αλλαγές πιθανόν να ευθύνονται πολύ λίγο ή και καθόλου για την αναζωπύρωση στην Κίνα της σχιστοσωμίασης, την οποία το κινεζικό Υπουργείο Υγείας έχει υποσχεθεί να θέσει υπό έλεγχο μέχρι το 2008. Εν τω μεταξύ, ο Davis συνεχίζει να συλλέγει αλλά και να καταλογογραφεί τις πρώτες νοσογόνες συνέπειες από το πιο ακραίο και υπερβολικό στην ιστορία υδροηλεκτρικό έργο που συνέλαβε ο νους των μηχανικών.

Επιστημονικά Νέα - Αύγουστος, 2005