|
|
 |
Αναλυόμενα παράσιτα
|
|
|
|
|
|
|
Το καλοκαίρι αυτό δημοσιεύτηκαν από τρεις διεθνείς ερευνητικές ομάδες οι αλληλουχίες DNA των παρασίτων που προκαλούν τη νόσο τού Σάγκας, τη νόσο του αφρικανικού ύπνου και τη λεϊσμανίαση. Οι θανατηφόρες τούτες ασθένειες μεταδίδονται στον άνθρωπο μέσω αιματορρόφων εντόμων, όπως η μύγα τσε-τσε ή οι διάφοροι «κοριοί» της οικογένειας των ετεροπτέρων Reduviidae, και θερίζουν τους πληθυσμούς των τροπικών και υποτροπικών περιοχών ―όχι μόνο εξαιτίας αυτών πεθαίνουν ετησίως 125.000 άνθρωποι, αλλά συνιστούν επίσης κίνδυνο και για τις τράπεζες αίματος συν το ότι παραμορφώνουν σε τέτοιο βαθμό την εξωτερική εμφάνιση των ασθενών ώστε οι τελευταίοι να αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά απόβλητοι. Μολονότι οι θεραπείες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη μελέτη των εν λόγω γονιδιωματικών αλληλουχιών των τριών παρασίτων (Trypanosoma cruzi, T. brucei και Leishmania major) απέχουν προς το παρόν χρονικά, οι ελπίδες για νικηφόρο μάχη κατά των παρασιτώσεων αυτών έχουν αναπτερωθεί.
Τα χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι τοξικά, η χορήγησή τους δύσκολη και όχι πάντοτε επιτυχής, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ενώ ειδικά εμβόλια δεν διατίθενται. Όσο για τις φαρμακευτικές θεραπείες που εφαρμόζονται ευρέως, χρονολογούνται ήδη από τη δεκαετία τού 1940 και βασίζονται στα στοιχεία αρσενικό και αντιμόνιο· υπάρχουν βεβαίως και νεότερες θεραπείες, αλλά με περιορισμένη αποτελεσματικότητα. «Πρόκειται για εγκαταλελειμμένα παράσιτα τα οποία πλήττουν ανθρώπους που διαβιούν υπό συνθήκες απόλυτης ένδειας», παρατηρεί ο Najib El-Sayed, παρασιτολόγος του Ινστιτούτου Γονιδιωματικής Έρευνας στο Ρόκβιλ τού Μέριλαντ και ένας από τους επί κεφαλής μεταξύ των συγγραφέων της δημοσίευσης της σχετικής με το T. cruzi, αλλά και κύριος ερευνητής στο πρόγραμμα για το T. brucei.
Για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας τού L. major, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τη μέθοδο του «τυχαίου ακροβολισμού» ―δηλαδή τεμαχισμός τού DNA από κάθε χρωμόσωμα σε βραχέως μήκους τυχαία τεμάχια, προσδιορισμός της αλληλουχίας καθενός από αυτά χωριστά και, ακολούθως, συναρμολόγησή τους στο πλήρες μήκος του χρωμοσώματος, σαν ένα γιγάντιο παζλ σε μία διάσταση. Ειδικά για το T. brucei χρησιμοποιήθηκε συνδυαστικά τόσο η μέθοδος του «τυχαίου ακροβολισμού» όσο και της «βάδισης πάνω στο χρωμόσωμα», κατά την οποία τεμάχια DNA μεγαλύτερου μήκους συρράπτονται μεταξύ τους, με προσανατολισμό από το κέντρο του χρωμοσώματος προς τα άκρα του.
Ωστόσο, η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος του T. cruzi, του παράγοντα που προκαλεί τη νόσο τού Σάγκας, έκρυβε πολλές δυσκολίες. Αρχικά, οι επιστήμονες δεν γνώριζαν πόσα χρωμοσώματα διαθέτει το T. cruzi. Επιπλέον, τουλάχιστον το 50% του γονιδιώματος αποτελείται από επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες, ενώ ο πελώριος αριθμός των γονιδιακών επαναλήψεων δυσχεραίνει την προσέγγιση μέσω της βάδισης πάνω στο χρωμόσωμα. Έτσι, ο El-Sayed και οι συνεργάτες του προσδιόρισαν την αλληλουχία τού T. cruzi με την πιο πολύπλοκη στρατηγική του «τυχαίου ακροβολισμού» επί ολόκληρου του γονιδιώματος.
Τα νέα από το μέτωπο των γονιδιωμάτων των παρασίτων είναι ελπιδοφόρα όσον αφορά τις προοπτικές σύνθεσης αποτελεσματικότερων φαρμάκων. «Παρουσιάζουν τόσες διαφορές έναντι του ανθρώπου ώστε δεν θα υπάρξει κανένα πρόβλημα με την ταυτοποίηση εξειδικευμένων μοριακών στόχων για νέα φάρμακα», υποστηρίζει ο George Cross, διευθυντής του τμήματος μοριακής παρασιτολογίας στο Πανεπιστήμιο Rockefeller. Λόγω ακριβώς της παρασιτικής συμπεριφοράς τους, οι εν λόγω τρεις μικροοργανισμοί απαιτούν θρεπτικές ουσίες από τους ξενιστές τους ―για παράδειγμα, δεν είναι σε θέση να συνθέτουν σιαλικό οξύ, σάκχαρο απαραίτητο για την οικοδόμηση των πολύπλοκων επιφανειακών τους μορίων, τα οποία χρησιμοποιούν για να διαφεύγουν τους μηχανισμούς ανοσοαπόκρισης του ανθρώπου. Θα ήταν, λοιπόν, δυνατόν να επινοηθούν ειδικά φάρμακα αναστολής βιοχημικών οδών ή λειτουργιών, όπως η πρόσληψη του σιαλικού οξέος, με συνέπεια τη θανάτωση των παρασίτων.
Παρ’ όλα αυτά, μέχρι να τεθούν σε εφαρμογή τα νέα θεραπευτικά σχήματα, απαιτείται πολλή έρευνα. Έτσι, για να γνωρίζουν οι επιστήμονες την ακριβή θέση των τριών πρωτοζώων μέσα στο μηχανισμό προσβολής, όπου θα μπορούν να εισάγουν μια μοριακή «αρπάγη» προκειμένου να τον εξαρθρώνουν, απαιτείται ανάγνωση των γονιδιωμάτων ώστε να συναχθούν οι διάφορες μεταβολικές οδοί ―με άλλα λόγια, ποιες πρωτεΐνες ειδικά φτιάχνουν τούτα τα πρωτόζωα, ποιος είναι ο ρόλος των πρωτεϊνών αυτών και με ποιο τρόπο αλληλεπιδρούν. Από την πλευρά των ερευνητών, η όλη εργασία μοιάζει αντίστοιχα με την προσπάθεια να κατανοήσει κανείς πώς λειτουργεί το σύστημα έγχυσης καυσίμου στη μηχανή ενός αυτοκινήτου, γνωρίζοντας απλώς το σύνολο των εξαρτημάτων του οχήματος, μέχρι το τελευταίο ρουλεμάν και την έσχατη βίδα ή σούστα.
Αν λάβουμε υπόψη την πρόκληση που στοιχειοθετεί η συναγωγή των μεταβολικών οδών από τη γονιδιωματική πληροφορία, καθώς και την ανάγκη για φάρμακα ευρέως φάσματος τα οποία θα αποτρέπουν εγγυημένα την εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών, τότε είναι απίθανο οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες να επιδιώξουν την έρευνα για νέες αποτελεσματικές τρυπανοκτόνες φαρμακοθεραπείες. «Καμία φαρμακευτική εταιρεία δεν πρόκειται να κερδίσει χρήματα από τέτοια φάρμακα», διατείνεται ο Cross, δεδομένης της κακής οικονομικής κατάστασης των νοσούντων από τρυπανοσωμιάσεις. Γι’ αυτό, προκειμένου να αναπτυχθούν νέα φάρμακα, προτείνει την εμπλοκή εξειδικευμένων ερευνητικών ινστιτούτων, όπου η κινητήρια δύναμη της έρευνας δεν θα είναι το κέρδος ή η ανταγωνιστική νοοτροπία της παραγωγής επιστημονικών δημοσιεύσεων αλλά τα ανθρωπιστικά κίνητρα και ο μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός. Οι προσδοκίες για αποτελεσματικές θεραπευτικές αγωγές εναντίον των παρασιτώσεων που βασανίζουν τόσα εκατομμύρια φτωχών δεν προβάλλουν, άλλωστε, και μεγαλύτερες ή περισσότερες απαιτήσεις.
|
|
|
|
|
|
