Οκτώβριος 2006
7,50 € 
Επιλογή Τεύχους


Παλαιολιθικά έργα
Λίγες εικόνες εξάπτουν τη φαντασία μας όσο οι παλαιολιθικές βραχογραφίες σε σπήλαια, κομμάτι του πενιχρού φυσικού αρχείου που άφησαν άνθρωποι πριν από τουλάχιστον 10.000 χρόνια. Για μερικούς μελετητές, η εν λόγω προϊστορική καλλιτεχνική δημιουργία αντιπροσωπεύει τη χειροτεχνία μάγων-ιερέων· άλλοι πάλι διακρίνουν σε αυτή ίχνη από τελετές μυήσεως ή εκστατικές καταστάσεις. Ωστόσο, βάσει μιας νέας ερμηνείας, προτείνεται μια πιο κοινότοπη εξήγηση: οι εν λόγω βραχογραφίες εκφράζουν τη συνεχή ενασχόληση εφήβων με το κυνήγι και το σεξ.

Κατά τη διάρκεια της όψιμης Παλαιολιθικής Εποχής, δηλαδή πριν από 10.000 έως και 50.000 χρόνια, οι άνθρωποι περιπλανούνταν σε μια αχανή στέπα που κάλυπτε τη σύγχρονη Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Αυτοί οι περιφερόμενοι κυνηγοί άφησαν πίσω χιλιάδες ζωγραφιές σε εσωτερικές επιφάνειες σπηλαίων και τέχνεργα που απεικονίζουν ανθρώπινες φιγούρες και τα ευμεγέθη θηλαστικά της εποχής, μεταξύ των οποίων μαμούθ, άλκες, βίσονες και άλογα. Σύμφωνα με πρώιμες ερμηνείες, εικαζόταν ότι οι εικόνες αυτές συνιστούσαν θρησκευτικές αναπαραστάσεις ή μαγικά τοτέμ, αποσπάσματα ίσως τελετών κυνηγιού ή γονιμότητας τις οποίες διεξήγαν μάγοι-ιερείς. Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι παρήγαγαν επαναλαμβανόμενη, στυλιζαρισμένη εικονογραφία τα τελευταία 10.000 χρόνια, υποστηρίζει ο R. Dale Guthrie, ομότιμος παλαιοβιολόγος του Πανεπιστημίου του Φέρμπανκς στην Αλάσκα. «Η παλαιολιθική τέχνη δεν είναι κάτι τέτοιο», διατείνεται. « Ήταν περισσότερο νατουραλιστική, [αναπαριστώντας] αληθινά ζώα να τρώνε, να συνουσιάζονται, να βρυχώνται, να δαγκώνουν». Για τον Guthrie, όντας και ο ίδιος κυνηγός και ερασιτέχνης καλλιτέχνης, οι ζωγράφοι των σπηλαίων έμοιαζαν περισσότερο με χρονικογράφους της φύσης παρά με μάγους-ιερείς.

Από φιλοπερίεργη διάθεση να διακρίνει περισσότερα γι’ αυτούς τους καλλιτέχνες, ο Guthrie ανέλυσε χειραποτυπώματα, κοινό στοιχείο σε πολλές βραχογραφίες. Έτσι, από σπήλαια στην Ισπανία και τη Γαλλία ταυτοποίησε 201 χειραποτυπώματα επαρκώς μετρήσιμα ως προς το πλάτος και το μήκος των δακτύλων, της παλάμης και της άκρας χειρός. Προχώρησε στη σύγκριση αυτών των δεδομένων με μετρήσεις που ελήφθησαν από 700 παιδιά, εφήβους και ενήλικες στις τοπικές σχολές τού Φέρμπανκς. Ισχυρίστηκε ότι οι ομάδες είναι συγκρίσιμες επειδή και οι δύο προέρχονταν από την ευρωπαϊκή γενετική δεξαμενή και η δίαιτά τους ήταν πολύ καλή, πλούσια σε πρωτεΐνες. Στατιστικά, τα χειραποτυπώματα των σπηλαίων ταίριαζαν με τις διαστάσεις σύγχρονων παιδιών ηλικίας10 έως 16 ετών, αναφέρει ο Guthrie στο βιβλίο του The Nature of Paleolithic Art (Η φύση της παλαιολιθικής τέχνης), το οποίο κυκλοφόρησε φέτος. «Γνωρίζαμε πάντοτε από τις πατημασιές σε αυτά τα σπήλαια για την παρουσία παιδιών, αλλά οι παλαιοντολόγοι δεν ασχολήθηκαν ποτέ με αυτές· η αξία τους θεωρούνταν μηδαμινή», λέει ο ανθρωπολόγος Clive Gamble, του Royal Holloway στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Βάσει των χειραποτυπωμάτων, ο Guthrie εκτιμά ότι η αναλογία φύλου έκλινε υπέρ των αρσενικών, γύρω στο 3 με 4 προς 1. Επιπλέον ισχυρίζεται πως η θεματολογία σε μεγάλο μέρος της παλαιολιθικής τέχνης συμφωνεί με το γεγονός ότι αποτελεί δημιουργία εφήβων, των οποίων οι κύριες ενασχολήσεις ήταν το κυνήγι και το ζευγάρωμα. Μερικές φορές σε εικόνες ζώων παρατηρεί κανείς γραμμές να διαπερνούν το στήθος του εικονιζόμενου κτήνους, μαζί με κόκκινες βαμμένες λωρίδες που εκτοξεύονται από το στόμα ή καμπύλες γραμμές κάτω από την κοιλιά, καθαρά νατουραλιστική αναπαράσταση κυνηγιού, κατά τη γνώμη του. Ακόμη δε ευκολότερα κατανοούνται οι αισθησιακές αναπαραστάσεις γυναικών, εφόσον κανείς καταφύγει στο αισθητικό κριτήριο των σύγχρονων εφήβων.

Κατά την άποψη του Guthrie, η τέχνη των σπηλαίων στη συντριπτική της πλειονότητα είναι ανεπιτήδευτη και εύθυμου χαρακτήρα, δεν έχει σαμανιστικό περιεχόμενο. Μάλιστα, προς απόδειξη της ρεαλιστικής προέλευσής της, παραθέτει εικόνες στις οποίες είτε ενσωματώνονται χαρακτηριστικά των τοιχωμάτων των σπηλαίων είτε αποκαλύπτεται ένα στοιχειώδες επίπεδο δεξιότητας. Παρ’ όλα αυτά, για τη δημιουργία ορισμένων τέτοιων εικόνων θα μπορούσαν να είχαν παίξει ρόλο η θρησκευτική ενόρμηση όπως και άλλα κίνητρα συμπεριφοράς. «Υποψιάζομαι πως δεν υπάρχει μία και μόνη απάντηση για όλα όσα αφορούν την παλαιολιθική τέχνη», δηλώνει ο ανθρωπολόγος Nicholas J. Conard, του Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν στη Γερμανία. «Συζητούμε για εικονογραφία με αρκετά δυσνόητα στοιχεία έκφρασης και ηλικία 30.000 ετών.»