Νευρολογία

Οι επιστήμονες από μακρού υποψιάζονταν ότι οι σωροί και τα κουβάρια από πρωτεΐνες που ταυτοποίησε ο Alois Alzheimer, το 1907, με κάποιον τρόπο γίνονται η αιτία για τη νόσο που φέρει το όνομά του ―πιθανώς με το να καταστρέφουν τους νευρώνες. Σήμερα, κάποιοι ερευνητές αποδίδουν την ευθύνη σε ένα πολύ μικρότερο είδος πρωτεΐνης η οποία, καθώς φαίνεται, προκαλεί ελλειμματική μνήμη απλώς με την πρόσδεσή της στους νευρώνες και την κατάργηση της ικανότητάς τους να μεταδίδουν σήματα. Η έρευνα ξεκίνησε με στόχο τη δημιουργία αντισώματος που θα κατέστρεφε αυτές τις μικρότατες πρωτεΐνες, γνωστές ως ADDL, και ως εκ τούτου θα προλάμβανε την ορμητική εκδήλωση της νόσου τού Alzheimer και πιθανότατα θα ανέστρεφε τα πρώιμα συμπτώματά της.

Η ανακάλυψή των ADDL δικαιολογεί χονδροειδείς ανωμαλίες στον συμβατικό τρόπο θεώρησης της Alzheimer, σύμφωνα με τον οποίο υποστηρίζεται ότι τεμάχια της πρόδρομης αμυλοειδούς πρωτεΐνης, την οποία συνθέτουν οι φυσιολογικοί νευρώνες, συσσωματώνονται σε γλοιώδεις, αδιάλυτες πλάκες που καταστρέφουν τους νευρώνες. Το πρόβλημα με τούτη τη θεωρία είναι ότι στην πραγματικότητα κάθε ηλικιωμένο άτομο φέρει κάποιες αμυλοειδείς πλάκες, αλλά μόνο μερικά ηλικιωμένα άτομα αναπτύσσουν τη νόσο. Αντιστρόφως, όσα υποφέρουν από Alzheimer συχνά διαθέτουν σχετικά λίγες πλάκες. Ένας διαφορετικός ένοχος που έχει επίσης προταθεί είναι η παρουσία κουβαριών (μπερδεμένων ινών) από την πρωτεΐνη tau, τα οποία σχηματίζονται στο εσωτερικό των νευρώνων και συμπίπτουν με την κατάρρευση των μικροσωληνίσκων που υποστηρίζουν το κυτταρικό σώμα και τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών. Τα κουβάρια τής tau συσχετίζονται πολύ καλύτερα με την ασθένεια, αλλά τείνουν να εμφανίζονται αργότερα ―δείχνοντας έτσι ότι αποτελούν το αιτιατό και όχι το αίτιο.

Το 1994, ο Caleb E. Finch, νευροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, επεχείρησε να δημιουργήσει αμυλοειδείς πλάκες με την ανάμιξη διαλύματος με θραύσματα πρόδρομης αμυλοειδούς πρωτεΐνης και κλαστερίνης, ουσίας που παράγεται στο ήπαρ και απαντά στους εγκεφάλους ασθενών με Alzheimer. Η κλαστερίνη δεν πυροδότησε το σχηματισμό αμυλοειδών πλακών, όμως το προκύπτον διάλυμα της ανάμιξης ακύρωνε έντονα την ικανότητα των νευρώνων να μεταδίδουν σήματα.

Ο Finch ανακοίνωσε το εύρημά του στους συναδέλφους του Grant A. Krafft και William L. Klein, του Πανεπιστημίου Northwestern (Σικάγο), και όλοι τους έθεσαν στόχο να εξετάσουν τι υπήρχε στο διάλυμα της ανάμιξης. Ένας από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές τού Klein, ο Brett Chromy, χρησιμοποίησε μικροσκοπία ατομικής ισχύος για να παραγάγει ασυνήθιστες εικόνες σταγονιδίων που κανείς δεν είχε παρατηρήσει πριν. Ο Krafft θυμάται ότι «έμοιαζαν με μικρούς βώλους». «Αποδείχτηκε ότι αυτά τα σταγονίδια περιείχαν μερικά μόνο από τα πεπτιδικά τμήματα της αμυλοειδούς, ενώ κάποια μεγάλου μήκους ινίδια χιλιάδες από αυτές τις υπομονάδες.» Οι τρεις επιστήμονες αποφάσισαν να βαφτίσουν την ουσία ADDL (amyloid-derived diffusible ligand). [Το μόριο προκύπτει από την πρόδρομη αμυλοειδή πρωτεΐνη, διαχέεται παντού στον εγκέφαλο αντί να συσσωματώνεται σε σταθερές πλάκες, ενώ ως συνδέτης (ligand) μπορεί και προσδένεται σε υποδοχείς των νευρώνων.]

Ο Klein ανέπτυξε ένα αντίσωμα το οποίο απεκάλυψε τον τρόπο που οι ADDL προσδένονται στους δενδρίτες του ιπποκάμπου, και με αυτό τον τρόπο αποδιοργανώνουν τα σήματα που είναι αναγκαία για τη βραχυχρόνια μνήμη. Το καλοκαίρι δε του 2003, ο Klein, o Krafft, o Finch και οι συνεργάτες τους ανίχνευσαν μεγάλες ποσότητες των ADDL σε εγκεφάλους ασθενών μετά θάνατον, ενώ οι εγκέφαλοι κανονικών ασθενών ήταν ουσιαστικά ελεύθεροι από τις ADDL. Αλλά το πιο σπουδαίο ήταν η ανακάλυψή τους ότι οι νευρώνες ποντικών επαναλειτουργούσαν φυσιολογικά άπαξ και απομακρύνονταν οι ADDL.

Κατά τη γνώμη τού Krafft, η ευνόητη λύση στη θεραπεία της νόσου τού Alzheimer είναι η απομάκρυνση των ADDL ή η αποτροπή σχηματισμού τους. Πιστεύει ότι οι όποιες προσπάθειες να ξεριζωθούν οι αμυλοειδείς πλάκες είναι παραπλανητικές, ενώ κάθε προσπάθεια επέμβασης αφού οι νευρώνες έχουν αρχίσει να πεθαίνουν είναι πολύ καθυστερημένη για να αποδειχτεί επωφελής. Συμπληρώνει δε: «Για μένα είναι σαφέστατο ότι σπαταλάμε περίπου το 90% του προϋπολογισμού για την Alzheimer σε ερευνητικούς στόχους άνευ αξίας.»

Καθώς οι Krafft, Klein και Finch δομούσαν επιδέξια τη θεωρία τους, απέκτησαν δικαιώματα για την κατοχυρωμένη εκμετάλλευση των ADDL και δημιούργησαν τη δική τους εταιρεία, την Acumen Pharmaceuticals, η οποία πρόσφατα συνεταιρίσθηκε με τη Merck. Ο Krafft εξηγεί ότι «μέσω αυτού του συνεταιρισμού, η Acumen είναι σε θέση να κυκλοφορήσει στην αγορά το αντίσωμα και το εμβόλιο πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι αν τα κυκλοφορούσαμε μόνοι μας.»

Η Merck έχει αποκλειστικά διαθέσει στην Acumen μέχρι και 48 εκατομμύρια δολάρια για το δικαίωμα να αναπτύξει το αντίσωμα κατά της Alzheimer, και άλλα 48 εκατομμύρια εάν επιτύχει στην εμπορία ενός βιώσιμου εμβολίου. Αυτά τα χρήματα συν τα κεφάλαια από άλλους επενδυτές θα επιτρέψουν στην Acumen να επινοήσει τρεις άλλες στρατηγικές πρόληψης της Alzheimer με βάση τις πρωτεΐνες ADDL, καθώς επίσης και διαγνωστικούς ελέγχους που θα αποκαλύπτουν τα πρώιμα σημάδια της ασθένειας.

Επιστημονικά Νέα - Οκτώβριος, 2004